مروری بر اقتصاد کشور ترکیه

ترکیه کشوری فرا قاره ای است که در جنوب شرقی اروپا و جنوب غربی آسیا و در مجاورت دریای سیاه واقع شده است. کشورهای همسایه عبارتند از ارمنستان، آذربایجان، بلغارستان، گرجستان، یونان، ایران، عراق و سوریه. ترکیه 783562 کیلومتر مربع مساحت دارد و این کشور بیش از دو برابر آلمان یا کمی کوچکتر از مجموع ایالت های تگزاس و لوئیزیانا در ایالات متحده است. ترکیه 85.04 میلیون نفر جمعیت داشته (در سال 2021) و بزرگترین شهر آن استانبول، پایتخت ملی آن آنکارا و زبان گفتاری رسمی در ترکیه ترکی استانبولی است. ترکیه دارای موقعیت استراتژیک بوده و کنترل تنگه هایی که دریای سیاه و اژه را به هم متصل می کند را در اختیار دارد. جغرافیای ترکیه شامل دشت های ساحلی باریک در غرب است که با پیشروی به سمت شرق ناهموار تر می شوند. نظام حکومتی یک دموکراسی پارلمانی جمهوریخواه بوده و رئیس حکومت رئیس جمهور و رئیس دولت نخست وزیر است و دارای یک اقتصاد مختلط است که در آن بخش خصوصی با برنامه ریزی متمرکز اقتصادی و مقررات دولتی در حال رشد است. ترکیه یک کشور با درآمد متوسط رو به بالا و در حال توسعه بوده و بخش کشاورزی در آن 25 درصد اشتغال در این کشور را شامل می­شود. مهمترین شرکای تجاری ترکیه کشور­های آلمان، روسیه و چین بوده و سه نوع کالایی که بیشترین میزان صادرات کشور ترکیه را تشکیل می دهند عبارتند از وسایل نقلیه موتوری و قطعات آن ها، ماشین آلات صنعتی، آهن و فولاد. مهمترین واردات ترکیه طلا، خودرو، نفت تصفیه شده ، ضایعات آهن و وسایل نقلیه موتوری هستند. واردات بیشتر از آلمان، چین، روسیه ، ایالات متحده و ایتالیا است. بر اساس داده های رسمی بانک جهانی، ارزش تولید ناخالص داخلی (GDP) در ترکیه در سال 2021 به 815.27 میلیارد دلار رسیده است. ارزش تولید ناخالص داخلی ترکیه 0.61 درصد از اقتصاد جهان را تشکیل می دهد.

شکل1. ارزش تولید ناخالص کشور ترکیه بین سال­های 2012 تا 2022

اقتصاد ترکیه در سه ماهه دوم سال 2022 نسبت به مدت مشابه سال قبل 7.6 درصد رشد کرد که از رشد 7.3 درصدی در دوره قبل و از پیش بینی بازار که رشد 7.5 درصدی را پیش بینی می کرد، بیشتر بود. مصرف خانوارها به شدت افزایش یافت (22.5 درصد در مقابل 21.5 درصد در سه ماهه اول) و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص با سرعت بیشتری (4.7 درصد در مقابل 4.2 درصد) افزایش یافت. همچنین، تغییر در خالص تقاضای خارجی به طور مثبت به رشد اقتصادی کمک کرد زیرا صادرات 16.4 درصد (از 14.8 درصد) افزایش یافت در حالی که واردات 5.8 درصد (از 2.2 درصد) افزایش یافت. از سوی دیگر، هزینه های دولت کند شد (2.3 درصد در مقابل 3.1 درصد). به طور فصلی، اقتصاد در سه ماهه اول 2.1 درصد رشد کرد.

شکل2. رشد اقتصادی کشور ترکیه در سال 2022

سرانه تولید ناخالص داخلی ترکیه آخرین بار در سال 2021 برابر با 13250.66 دلار آمریکا ثبت شده است. سرانه تولید ناخالص داخلی در ترکیه معادل 105 درصد از میانگین جهانی است.

شکل3. سرانه تولید ناخالص داخلی بین سال های 2012 تا 2022

نرخ تورم سالانه در ترکیه برای شانزدهمین ماه متوالی در سپتامبر 2022 به 83.5 درصد رسید که کمی کمتر از برآوردهای 84.6 درصدی بود. این بالاترین نرخ از جولای 1998 بود، زیرا لیر بیشتر از هر زمان دیگری سقوط کرد تا به پایین ترین سطح خود برسد و بانک مرکزی ترکیه نیز در این شرایط به کاهش نرخ بهره ادامه داد. قیمت مسکن و خدمات آب و برق 84.7 درصد  و حمل و نقل 117.7 درصد در بحبوحه افزایش طولانی قیمت انرژی  افزایش یافت. همچنین هزینه ها برای مواد غذایی و نوشیدنی های غیر الکلی افزایش یافت که میزان آن 93.1 درصد بود.

شکل4. تورم در کشور ترکیه در سال 2022

نرخ بیکاری در ترکیه در آگوست 2022 از 10 درصد  در ماه قبل به 9.6 درصد کاهش یافت و برای پنجمین دوره بهبود یافت و به کمترین میزان خود از مارس 2013 رسید. تعداد افراد بیکار با 100 هزار کاهش به 3312 هزار نفر رسید. در حالی که تعداد شاغلان با رشد 366 هزار نفری به 31014 هزار نفر رسید. در همین حال، مشارکت نیروی کار با 0.4 درصد افزایش به 53 درصد رسید. همچنین نرخ بیکاری جوانان با سنجش سنین 15 تا 24 سال از 18.8 درصد در دوره قبل به 18 درصد کاهش یافت.

شکل5. نرخ بیکاری کشور ترکیه در سال 2022

صادرات از ترکیه 9.2 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت و به 22.61 میلیارد دلار در سپتامبر 2022 رسید که ناشی از فروش بخش تولید (10 درصد) بود. بزرگترین کشور شریک برای صادرات آلمان (2.3 میلیارد دلار) بود.

شکل6. صادرات کشور ترکیه در سال 2022

واردات به ترکیه در سپتامبر 2022 با جهش 38.1 درصدی به 32.21 میلیارد دلار رسید که عمدتاً ناشی از خرید کالاهای واسطه ای (42.1 درصد) بود. بزرگترین کشور برای واردات ترکیه روسیه (6.2 میلیارد دلار) بود.

شکل7. واردات کشور ترکیه در سال 2022

شاخص­ های اقتصادی کشور ترکیه