کشور امارات متحده عربی یکی از بزرگترین ذخایر نفتی جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور در مجموع دارای 98 میلیارد و 630 میلیون بشکه ذخایر نفت اثبات شده است. این حجم از ذخایر نفتی باعث شده است که امارات متحده عربی مالک 7.02 درصد از کل منابع نفتی کشف شده در جهان باشد. یکی از مطالعات زمینشناسی که توسط دولت امارات متحده عربی و با مشارکت شرکتهای نفتی غربی در این کشور حاشیه جنوبی خلیجفارس انجامگرفته است نشان میدهد که بهاحتمال زیاد 31 میلیارد بشکه ذخایری نفتی جدید در امارات متحده وجود دارد که در صورت اثبات میتواند مجموع ذخایر نفتی این کشور را به 129 میلیارد و 630 میلیون بشکه برساند.
محاسبات نشان میدهد حتی اگر ذخایر نفتی اثبات شده 98 میلیارد و 630 میلیون بشکهای امارات متحده را مبنا قرار دهیم، سرانه ذخایر نفتی این کشور بیش از 65753 بشکه است. این آمار شهروندان امارات متحده عربی را بهصورت بالقوه در فهرست ثروتمندترین مردم جهان قرار میدهد. همان گونه که در گزارش پیشین نیز مورد اشاره قرار گرفت از جمعیت 9 میلیون و 890 هزارنفری امارات متحده عربی تنها 15 درصد شهروند این کشور هستند که همواره بهصورت مستقیم از درآمدهای نفتی سرشار این کشور عربی منتفع بودهاند. بخش عمده این انتفاع از طریق سرمایهگذاری دولت مرکزی امارات در زیرساختهای توسعهای و ارائه فرصتهای اقتصادی چشمگیر برای فعالیتهای اقتصادی جدید بوده است. بهگونهای که امروزه جمعیت شهروند امارات متحده عربی در عمل به یک طبقه کارفرما در اقتصاد این کشور تبدیل شدهاند که بخش عمده منابع مالی را در اختیار خود قرار دادهاند. در سال 2021 میلادی تولید ناخالص داخلی اسمی امارات متحده عربی بیش از 501 میلیارد دلار و سرانه تولید داخلی اسمی نیز معادل 50 هزار دلار بوده است. تولید ناخالص داخلی بر اساس قدرت خرید این کشور نیز بالغ بر 779 میلیارد دلار بوده است که باعث بهوجودآمدن سرانه قدرت خریدی به بزرگی 78 هزار و 200 دلار شده است که این کشور را در رتبه 7 جهان قرار میدهد. بخش مهمی از این آمارهای تولید ناخالص داخلی ناشی از استخراج و صدور انرژیهای فسیلی و مشتقات آنها بوده است. بهگونهای که این کشور در ششماهه نخست سال 2022 میلادی بهصورت متوسط روزانه 2 میلیون و 954 هزار بشکه نفت صادر کرده است. بهعبارتدیگر، سهم انرژی در اقتصاد امارات متحده عربی به بیش از 38 درصد میرسد که در لب مرز شاخص وابستگی درآمدی حکومتهای رانتیر قرار میگیرد. این امر در حالی است که اگر منابع حاصل از فروش آلومینیوم را نیز اضافه کنیم این وابستگی رانتی اقتصاد به بیش از 43 درصد میرسد و در عمل اقتصاد امارات متحده عربی در فهرست اقتصادهای رانتی جهان قرار میگیرد.
این وابستگی گسترده به صدور مواد خام باعث شده است که اقتصاد این کشور در معرض آسیبهای جدی مختلفی قرار گیرد. کاهش شدید قیمت نفت در اواخر دهه 90 میلادی و کاهش مجدد قیمتها در ابتدای دهه 2010 میلادی از جمله دورههایی بوده است که باعث آسیبدیدن اقتصاد امارات متحده عربی شده است. همزمان رشد قیمت نفت در دهه نخست هزاره سوم بزرگترین فرصت اقتصادی برای امارات متحده عربی بود تا از منابع حاصل از فروش نفت خام برای توسعه زیرساختهای توسعهای و اقتصادی خود بهرهبرداری نماید. بااینوجود بخش مهمی از درآمدهای نفتی این کشور نفتخیز صرف صنعت ساختمان و یا سرمایهگذاری در کشورهای خارجی دیگر شد و همچنان علیرغم رشد گسترده بازارهای مالی در ابوظبی و دبی این کشور در زیرساختهای صنعتی خود با چالشها و ضعفهای گستردهای روبهرو است.
این وابستگی فزاینده به منابع نفتی برای سرمایهگذاری توسعهای، توسعه شهرها و انتقال مازاد سرمایه به کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی باعث شده است که اقتصاد امارات متحده عربی در برابر ریسکهای ژئوپلیتیک در حوزه انرژی بسیار آسیبپذیر باشد. مهمترین ریسکی که در این زمینه امارات متحده عربی با آن مواجه است خطر رویارویی نظامی با جمهوری اسلامی ایران و همچنین گسترش تروریسم در خاک این کشور است. برای کاهش ریسک رویارویی نظامی در منطقه خلیجفارس، این کشور تلاش داشته است که علیرغم نزدیکی روزافزون به کشور عربستان از یک الگوی سینوسی در تنظیم روابط خارجی خود با ایران بهرهبرداری نماید و مناقشات موجود را در تنها در سطح دیپلماتیک نگاه دارد و مانع از آن شود که این مناقشات به بروز تنشهای اقتصادی با ایران منجر شود. اما بهصورت همزمان این کشور تلاش داشته است که با گسترش پیوندهای امنیتی خویش با عربستان سعودی، اتحاد راهبردی با ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای غربی برای بهرهمندی از حمایتهای نظامی و تسلیحاتی آنها و همچنین کاهش تنشهای سیاسی با اسرائیل باهدف یارگیری منطقهای بهصورت نیابتی یک موازنه قوا در برابر ایران ایجاد نماید. اما در عمل، هرچند این سیاستها توانسته است حمایتهای نظامی گسترده و برخی تضمینهای امنیتی را برای امارات فراهم نماید، موجب پیچیدهتر شدن عوامل تأثیرگذار بر ریسک ژئوپلیتیک رویارویی نظامی با ایران شده است.
تهدید دومی که باعث افزایش ریسکهای ژئوپلیتیک امارات متحده عربی شده است موضوع گسترش اسلامگرایی وهابی در این کشور است که زمینهساز گرایش برخی از مردم محلی و البته تعدادی از کارگران مهاجر را به سمت گروههای سلفی فراهم کرده است. این موضوع باعث پیچیدهتر شدن مشکلات امنیتی امارات متحده عربی در برابر خطر تروریسم شده است و زیرساختهای نفتی این کشور را به یک هدف قابل دستیابی برای تروریستهای بینالمللی تبدیل کرده است. سومین ریسک ژئوپلیتیک که امارات متحده عربی با آن در حوزه انرژی روبهرو است موضوع تنشهای ژئوپلیتیک و پیامدهای ژئواستراتژیک آن برای بازارهای انرژی جهانی است. بهگونهای که هرگونه تغییر در موازنههای اقتصادی و امنیتی جهان میتواند با تأثیرگذاری بر بازار نفت باعث واردشدن تلاطم به اقتصاد این کشور گردد. وقوع هرکدام از این ریسکهای ژئوپلیتیک میتواند بخشی یا حتی همه درآمدهای نفتی امارات متحده عربی را از دسترس این کشور خارج نماید و در نتیجه باعث بهوجودآمدن آشوبهای اقتصادی و سیاسی در این کشور گردد.
موارد مذکور، بیانگر آن است که اقتصاد امارات متحده عربی بهصورت فزایندهای از وابستگی به انرژی آسیبپذیر است، مهمترین رویکرد امارات متحده عربی برای برتری یافتن بر این چالش تلاش برای سرکوب امنیتی مخالفان حکومت، تلاش برای حفظ روابط دیپلماتیک با ایران و همزمان گسترش رابطه با رقبای منطقهای و جهانی ایران و در نهایت تلاش برای تغییر ریل اقتصاد کشور از سمت انرژی به سمت صنعت خدمات بوده است. به همین دلیل در یک دهه گذشته این کشور تلاش نموده است تا با طراحی راهبردهای بلندپروازانه در آینده از سطح وابستگی خود به صادرات انرژی فسیلی بکاهد و درآمدهای موردنیاز خود را از طریق توسعه صنعت خدمات و تجارت جهانی تأمین نماید. در چارچوب این استراتژی جدید تولید نفت امارات به قوت خود ادامه خواهد یافت، اما در آینده قرار است بهعنوان منبعی برای پشتیبانی از توسعه اقتصادی، صنعتی و نظامی این کشور و ذخیره ثروت به کار گرفته شود. امارات متحده عربی امیدوار است که با استفاده از این راهبرد اقتصادی سطح و تنوع ریسکهایی که با آن مواجه است را کاهش داده و زمینه را برای ثبات سیاسی و اقتصادی بلندمدت کشور فراهم نماید. این موارد، در نتیجه، باید باعث جلبتوجه متخصصان ژئوپلیتیک انرژی و اقتصاد سیاسی بینالملل به برنامههای کلان امارات متحده عربی گردد تا با تحلیل برنامهها، روندها، اقدامات و راهبردها تصویر روشنی از تأثیر رویکردهای امارات متحده عربی بر اقتصاد و امنیت ایران فراهم گردد.