کشور پادشاهی سوئد با 450 هزار کیلومترمربع مساحت پنجمین کشور بزرگ قاره اروپا، سومین کشور بزرگ عضو اتحادیه اروپا و با 10.5 میلیون نفر جمعیت، هشتاد و هفتمین کشور پرجمعیت جهان است. مجموع تولید ناخالص داخلی اسمی این کشور در سال 2021 بیش از 621 میلیارد دلار بوده است که این کشور را از نظر قدرت اقتصادی در رتبه 39 جهان قرار داده است. سرانه تولید ناخالص داخلی اسمی این کشور حدود 57 هزار دلار است که باعث شده است از نظر درآمد سرانه شهروندان این کشور در رتبه بیست و چهارم شهروندان جهان قرار گیرند. از نظر تولید ناخالص داخلی بر پایه قدرت خرید وضعیت سوئد بهتر نیز می‌شود. چرا که تولید ناخالص داخلی این کشور در ابتدای سال 2022 میلادی بیش از 674 میلیارد دلار بوده است که این کشور را در رتبه 24 جهان قرار می‌دهد. درآمد سرانه مردم سوئد نیز بر پایه قدرت خرید 63 هزار دلار است که رتبه 12 را برای سوئد به ارمغان می‌آورد. افزون بر این، از نظر شاخص دموکراسی کشور سوئد امتیاز خیره‌کننده 9.26 را در سال 2021 کسب کرده است که باعث می‌گردد این کشور در جایگاه کشورهایی با دموکراسی کامل قرار بگیرد. ضمن آنکه به سبب نظام رفاهی پیشرفته و اقتصاد پویا و کارآمد ضریب جینی سوئد کمتر از 27 و شاخص توسعه انسانی آن 0.945 باشد که امتیازی بسیار بالا است که این کشور پادشاهی را در رتبه 7 جهان قرار می‌دهد.
پس از مقدمه بالا می‌توان به موضوع ژئوپلیتیک انرژی و ریسک‌های این کشور در این زمینه پرداخت تا به این نتیجه رسید که چرا کشور سوئد را می‌توان یکی از کشورهای پیشروی جهان در زمینه مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی قلمداد کرد.
سوئد را به سبب برنامه‌های جامعی که برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و توقف مصرف سوخت‌های فسیلی دارد می‌توان رهبر تحول در مدیریت مصرف سوخت در جهان دانست. طبق برنامه‌هایی که از سوی کشور سوئد به‌صورت رسمی اعلام شده است این کشور قصد دارد که در سال 2030 میلادی میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود را در مقایسه با سال 2005 به میزان 59 درصد کاهش دهد که بالاترین رقم کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان است. افزون بر این، طبق راهبرد انرژی که موردنظر این کشور است، در سال 2045 میلادی سوئد در چارچوب برنامه تغییر الگوهای تولید و مصرف انرژی سطح تولید کربن خود را به صفر خواهد رساند. همچنین، سوئد نخستین کشوری در جهان است که برای تولید کربن، مالیات وضع کرده است و اکنون نیز بالاترین سطح مالیات کربن جهان را دارا است.
شاید این انعطاف‌پذیری بالا در زمینه تحول در بازار انرژی و رویارویی با تغییرات اقلیم را باید در ساختار تولید و مصرف انرژی کشور سوئد جست‌وجو کرد. سوئد یکی از معدود کشورهای اروپایی است که توانسته است بیش از 50 درصد برق موردنیاز خود را از انرژی‌های پاک تولید کند. این کشور در سال 2020 میلادی 50 درصد انرژی برق موردنیاز را از طریق منابع تجدیدپذیر تولید کرده است و قصد دارد که در سال 2040 میلادی این رقم را به 100 درصد برساند. همچنین، در حال حاضر 75 درصد برق موردنیاز کشور از طریق منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود (نمودار شماره 1).
نمودار 1: منابع تولید برق در کشور سوئد در سال 2022 میلادی (ارقام به درصد)
بخش قابل‌توجهی از گازهای گلخانه‌ای کشور سوئد به‌وسیله بخش حملونقل این کشور تولید می‌شود که برای فعالیت خود به سوخت‌های فسیلی وابسته است. برای حل این مشکل کشور سوئد از سال 2010 میلادی برنامه‌ای را برای تحول ناوگان حملونقل خصوصی و عمومی در این کشور آغاز کرده است که در قالب آن قرار است در چارچوب جایگزینی سوخت‌های فسیلی باانرژی الکتریکی و سوخت‌های زیستی میزان گازهای گلخانه‌ای این بخش تا سال 2030 به میزان 30 درصد کاهش یابد. در بخش مصارف غیر انرژی در بخش‌هایی به‌غیراز حملونقل شایان توجه است که بخش عمده صنایع کشور سوئد برای انرژی موردنیاز خود از برق استفاده می‌کنند که عمدتاً توسط منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود و همین موضوع به نوبه خود باعث کاهش وابستگی کشور سوئد به واردات سوخت‌های فسیلی از کشورهای دیگر شده است. به‌گونه‌ای که این کشور در زمره کشورهای معدودی است که در اتحادیه اروپا در برابر ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی از امنیت بالایی برخوردار است.
نمودار 2: تغییرات سالیانه میزان تولید انرژی در کشور سوئد (ارقام به تراژول)
کشور سوئد در 30 سال گذشته نه‌تنها شاهد کاهش مصرف کلی انرژی نبوده است، بلکه بر میزان مصرف خود نیز افزوده است. میزان تغییر مصرف انرژی این کشور نسبت به سال 1990 میلادی مثبت 13.68 درصد بوده است که به سبب رشد جمعیت و زیرساخت‌های اقتصادی این کشور به وقوع پیوسته است و به‌صورت کلی در ادبیات اقتصاد انرژی به‌عنوان یک موضوع منفی برای ساختار اقتصادی این کشور در نظر گرفته نمی‌شود. بلکه باتوجه‌به رشد تولید ناخالص داخلی و افزایش جمعیت باید گفت که این کشور حتی با وجود افزایش مصرف انرژی شاهد رشد بهره‌وری در مصرف آن نیز باشد.
نمودار 3: تغییر تامین انرژی کشور سوئد حد فاصل سال‌های 1995- 2020 میلادی (ارقام معادل میلیون تن نفت خام)
تغییرات در انرژی خام مصرف شده برای تأمین انرژی این کشور گویای افزایش بهره‌وری اقتصادی سوئد در حوزه تولید و مصرف انرژی است. همان گونه که نمودار بالا نشان می‌دهد با وجود رشد مصرف کلی انرژی، از سطح مصرف منابع در این کشور کاسته شده است. این میزان تغییر نسبت به سال 1990 میلادی منفی 3.96 درصد بوده است که تأییدکننده رشد بهره‌وری در اقتصاد این کشور است.
نمودار 4: تغییر مصرف برق کشور سوئد حد فاصل سال‌های 1995- 2020 میلادی (ارقام به ترا وات بر ساعت)
یکی دیگر از شاخص‌هایی که نشان‌دهنده رشد بهره‌وری اقتصادی در ژئوپلیتیک انرژی سوئد است، کاهش سطح مصرف برق در این کشور است که به یاری کاربرد فناوری‌های جدید با میزان مصرف پایین انرژی ممکن شده است. به‌این‌ترتیب کشور سوئد موفق شده است که در مقایسه با سال 1990 میلادی از میزان مصرف برق کشور به میزان 6.46 بکاهد.
نمودار 5: تغییر تولید گازهای گلخانه‌ای کشور سوئد حد فاصل سال‌های 1995- 2020 میلادی (ارقام به میلیون‌تن‌کربن)
در نتیجه کاهش مصرف انرژی، کشور سوئد موفق شده است که سطح تولید گازهای گلخانه‌ای خود را به میزان قابل‌توجهی بکاهد. این کاهش برای این کشور در 2020 میلادی در مقایسه با سال 1990 میلادی منفی 38.28 درصد بوده است که حکایت از موفقیت برنامه کربن صفر سوئد دارد.
در سال 2020 میلادی کشور سوئد در مجموع به ارزش 4.38 میلیارد دلار نفت وارد کرده است. سوئد در کنار برنامه حذف وابستگی به سوخت‌های فسیلی به‌صورت هم‌زمان از استراتژی متنوع‌سازی منابع تأمین‌کننده نفت و گاز طبیعی نیز استفاده کرده است. همین موضوع سبب شده است که سطح وابستگی این کشور به نفت و گاز طبیعی روسیه به نسبت پایین باشد و چنین وضعیتی از میزان ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی این کشور به مقدار قابل‌توجهی کاسته است. (نمودار شماره).
نمودار 6: مقایسه حجم واردات نفت سوئد (ارقام به میلیارد دلار)
در حوزه گاز طبیعی کشور سوئد فاقد هرگونه منابع گاز طبیعی است و همه مصرف خود را که معادل 27 میلیون فوت مکعب می‌شود، از خارج از کشور وارد می‌کند. همین موضوع باعث شده است که این کشور با وجود قرار داشتن در یک منطقه سرد قطبی در زمینه مصرف گاز طبیعی در رتبه 93 جهان قرار گیرد و به‌این‌ترتیب در سطح جهان یکی از کشورهایی باشد که وابستگی اندکی به گاز طبیعی دارد. افزون بر این، این کشور در راستای سیاست‌های تغییر سبد مصرف انرژی موفق شده است که به‌صورت قابل‌توجهی در 10 سال اخیر از میزان مصرف گاز طبیعی خود بکاهد و امیدوار است که تا سال 2045 به‌صورت کامل مصرف گاز طبیعی را به صفر برساند (نمودار شماره).
نمودار 7: روند مصرف گاز طبیعی در کشور سوئد در حد فاصل سال‌های 1984- 2020 میلادی (ارقام به میلیون فوت مکعب گاز در روز)
به‌طورکلی به نظر می‌رسد که سوئد به سبب برنامه‌های بلندمدتی که برای قطع وابستگی به واردات و مصرف سوخت‌های فسیلی در حال اجرا دارد یکی از کشورهای موفق جهان در هر دو زمینه کاهش وابستگی به سوخت‌های آلاینده و همچنین کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی بوده است. این موفقیت‌ها در سایه برنامه‌های مشخص و حساب‌شده‌ای رخ‌داده است که در قالب آنها به‌دقت منابع انرژی تجدیدپذیر برای جایگزینی با سوخت‌های فسیلی مشخص شده است و هم‌زمان برای دستیابی به آن اهداف اهتمام ویژه‌ای نیز ورزیده شده است. به‌این‌ترتیب باید گفت که کشور سوئد در حال حاضر یکی از پایین‌ترین ریسک‌های ژئوپلیتیک را در حوزه انرژی اروپا دارد و در شش ماه آینده که اروپا نگران تأمین انرژی موردنیاز خود است؛ این کشور با نگرانی‌های کمتری مواجه است. افزون بر این، موفقیت سوئد در هر دو حوزه مصرف و واردات انرژی فسیلی مبین آن است که در صورت اهتمام جدی رهبران کشورها همواره احتمال موفقیت طرح‌های حرکت به سمت منابع تجدیدپذیر وجود دارد و همین مسئله باعث می‌شود که تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی به این نکته پی ببرند که مزیت‌های ژئوپلیتیک آنان در حوزه انرژی ممکن است در آینده دستخوش تغییراتی شود که به‌صورت کلی به زیان آنها خواهد بود. در این فرایند کشورهایی نظیر روسیه که سابقه بهره‌برداری از منابعی نظیر گاز طبیعی به‌عنوان سلاح اقتصادی را دارند بیش از سایر صادرکنندگان سوخت‌های فسیلی در معرض ریسک‌های ژئوپلیتیک جدید قرار خواهند گرفت. چرا که تغییر رویکردهای کشورهای واردکننده و مصرف‌کننده انرژی در نهایت باعث خواهد شد که صادرکنندگان سوخت‌های فسیلی موقعیت برتری خود را از دست بدهند.
