یکی از شیوه معاملاتی که در بورس کالای ایران و در بازار فیزیکی آن انجام می‌شود، معاملاتی است که طبق قوانین قرارداد سلف صورت می‌گیرد. قرارداد سلف برای معاملات زمان‌دار تنظیم می‌شود. در این نوع معاملات فروشنده پول را دریافت می‌کند. اما کالا را در تاریخی که در قرارداد توافق شده باشد تحویل می‌دهد.
بورس کالای ایران
بورس کالای ایران یک بورس کالایی است که در سال 1385 در تهران، ایران تأسیس شد. تجارت کالاهای مختلف از جمله کالاهای کشاورزی، فلزات، پتروشیمی، نفت و گاز و مشتقات را تسهیل می‌کند. هدف بورس کالای ایران توسعه شفافیت، کارایی و رقابت در تجارت کالا در ایران است. این صرافی همچنین ابزارهای قیمت‌گذاری و مدیریت ریسک را برای معامله‌گران و تولیدکنندگان فراهم می‌کند. برخی از محصولات قابل‌توجه معامله شده در بورس کالا عبارت‌اند از: نفت خام، سنگ‌آهن، فولاد، شکر، پسته، زعفران و پنبه.
مشارکت در بورس کالای ایران برای هر دو طرف خریدار و فروشنده منافع زیادی به همراه دارد. در این بازار قیمت‌گذاری به‌صورت شفاف صورت می‌گیرد و معاملات تماماً سازمان‌یافته و طبق برنامه هستند. همچنین تمام اتفاقات طبق قراردادی که از پیش تعیین می‌شود و طبق توافق صورت می‌گیرد. این موضوع ریسک بازار را کاهش می‌دهد و خریدار و فروشنده با خیال راحت‌تری به معامله می‌پردازند. علاوه بر این دو طرف از مالیات معاف هستند. امنیت معاملات تضمین شده است. اینها تنها برخی از مزایای فعالیت در بورس بود که با هم مرور کردیم.
قوانین خاص بورس کالا
بازارهای مالی مختلفی در ایران وجود دارد که هر کدام ساعت معاملاتی خاصی برای خود دارند. در بورس کالای ایران نیز معاملات در ساعت خاص خود انجام می‌شود. بازار بورس ایران از شنبه تا چهارشنبه فعالیت می‌کند. شروع معاملات از ساعت ۹ صبح است و تا ۱۲ و نیم بعدازظهر ادامه دارد. لازم است بدانید که بورس کالای ایران در خارج از این ساعت فعالیتی نمی‌کند. البته برخی اوقات ممکن است مشکلاتی در هسته برخی معاملات رخ دهد. و انجام معامله به بعد از ساعت تعیین شده توسط این بازار موکول شود. در نهایت امکان این که در خارج از چارچوب بازه زمانی تعیین شده توسط بازار بورس کالای ایران نیز معاملات صورت گیرند نیز ممکن است اما کارگزاری‌های مربوطه در اولین فرصت پس از شروع بازه زمانی فعالیت قانونی این بازار آن معاملات را ثبت خواهند کرد.
معامله‌گران در بورس کالای ایران می‌توانند در قراردادهای نقدی و آتی شرکت کنند. قرارداد نقدی امکان تحویل فوری کالا را فراهم می‌کند. درحالی‌که قرارداد آتی امکان تحویل در یک تاریخ مشخص در آینده را فراهم می‌کند. قراردادهای نقدی، نسیه و سلف، زیر مجموعه بازار فیزیکی بورس کالا هستند. در ادامه با بازار فیزیکی نیز آشنا خواهیم شد.
بازار فیزیکی بورس کالای ایران
بازار فیزیکی در بورس کالای ایران به تحویل فیزیکی واقعی کالاها بین فروشنده و خریدار اطلاق می‌شود، خلاف معامله در قراردادهای آتی یا اختیار معامله. در این بازار، فروشندگان کالاهای فیزیکی خود را مانند گندم، برنج، روغن، پنبه، فلزات و سایر کالاها را به خریداران عرضه می‌کنند که آنها را با قیمت توافقی دوجانبه خریداری می‌کنند. بازار فیزیکی یکی از اجزای مهم بورس کالای ایران است. زیرا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازد تا به طور مستقیم با یکدیگر تعامل داشته باشند و کالاها را مبادله کنند و از قیمت‌های منصفانه و زنجیره تأمین کارآمد اطمینان حاصل کنند.
نکات قابل‌توجه درمورد قرارداد سلف
قرارداد سلف از لحاظ تسویه مبلغ با قرارداد نقدی تفاوتی ندارد و تنها در موضوع تحویل کالا است که با هم متفاوت‌اند. اما اگر تحویل کالا از یک ماه بیشتر زمان ببرد، قیمت کالا یک و نیم درصد کاهش می‌یابد. و اگر بیش از دو ماه زمان ببرد، این کاهش قیمت به سه درصد خواهد رسید.
البته در نظر داشته باشید که مدت‌زمان تحویل کالا در قرارداد سلف در بورس کالای ایران نهایتاً تا سه ماه تنظیم می‌شوند. اگر قرار بر این باشد که تحویل بیشتر از سه ماه زمان ببرد، معامله به قراردادهای دیگری تغییر می‌کند.
هر دو قرارداد نسیه و نقدی فروشنده حداکثر سه روز بعد از تسویه مبلغ کالا، زمان دارند کالا را تحویل دهد اما درصورتی‌که در قرارداد سلف تسویه مبلغ با دیرکرد مواجه شود، درصورتی‌که قرارداد رسیدن کالا تا یک ماه باشد، تا ۵ روز بعد از تاریخی که در قرارداد ذکر شده باشد فروشنده زمان دارد کالا را به دست مشتری برساند و در قراردادهای بیشتر از یک ماه، فروشنده تا ۱۵ روز زمان دارد.
قرارداد سلف موازی
در بازارهای سنتی و حتی بورس کالای ایران قرارداد سلف موازی تا حد زیادی موردتوجه مشتری و فروشندگان فعال در بازار قرار گرفته است. این نوع قراردادها که طبق توافقی بین دو طرف انجام می‌شود، معمولاً هم به نفع دولت است و هم خریدار و فروشنده.
پایه این قرارداد مبلغ از پیش تعیین شده است که در ابتدا به‌صورت کامل پرداخت می‌شود و همچنین در زمان مشخصی که مورد توافق بوده و در قرارداد نیز ذکر شده است کالا به دست مشتری خواهد رسید. تاریخ آن نیز معمولاً یک تا دو ماه است. به همین خاطر است که به قرارداد سلف موازی، ابزار مالی تأمین‌کننده کوتاه‌مدت نیز می‌گویند.
مزایای قرارداد سلف
مزیت این قرارداد این است که فروشنده قبل از تمام‌شدن تولیدات خود، کالای خود را فروخته است و نگرانی پیداکردن مشتری را نخواهد داشت. همچنین خریدار برای پیدانشدن محصول و تأمین‌نشدن آن مشکلی ندارد. به این دلیل است که کاربران فعال بورس کالای ایران از قرارداد سلف استقبال زیادی کرده‌اند.
قراردادهای سلف می‌توانند با ارائه اطمینان قیمت برای هر دو طرف درگیر در معامله، به کاهش ریسک کمک کنند. آنها همچنین با اجازه‌دادن به آنها برای مذاکره در مورد شرایط و ضوابط خاص در قرارداد، انعطاف بیشتری را برای هر دو طرف فراهم می‌کنند.
معایب قرارداد سلف
با وجود مزایایی که قراردادهای سلف در بورس کالای ایران به همراه دارند، آنها نیز با خطراتی همراه هستند. اگر قیمت کالا بین زمان قرارداد و تاریخ تحویل به طور قابل‌توجهی تغییر کند، یکی از طرفین ممکن است به هزینه دیگری منتفع شود.
همچنین ممکن است فروشنده زمان تولید محصول خود با مشکلاتی مواجه شود. و دیرتر از تاریخ اعلام شده و پس از آن بتواند کالا را تأمین کند.
در مجموع، استفاده از قراردادهای آتی در بورس کالای ایران و سایر بازارهای فیزیکی بسته به شرایط خاص معامله می‌تواند منافع و خطراتی را به همراه داشته باشد.
سخن آخر
قرارداد سلف یکی از انواع قراردادهایی است که در بورس کالای ایران رایج است. برای معامله‌های زمان‌دار که فروشنده مبلغ را در ابتدا دریافت می‌کند و باتوجه‌به اطلاعیه عرضه بازار کالا را به دست مشتری می‌رساند استفاده می‌شود.
