صندوق سرمایه گذاری عربستان سعودی برای ایجاد تحولات ساختاری در اقتصاد عربستان مجموعه ای از راهبردهای متعدد و درعین‌حال مکمل را طراحی کرده است که در چارچوب آن ها عربستان سعودی فرصت آن را پیدا می کند تا در آینده جایگاه خود را به‌عنوان یکی از اقتصادهای پسانفتی جهان تثبیت نماید. این رویکرد عربستان سعودی مشتمل بر مجموعه ای از زیر راهبردهای عملیاتی است که در قالب آن ها تلاش می گردد با محوریت دانش و فناوریهای نوین اقتصاد عربستان متحول گردد. این موضوع نشان‌دهنده آن است که برای کسب شناخت مؤثر از ریسک ها، فرصت ها، تهدیدها و مزیت های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در حال ظهور در خاورمیانه هزاره سوم نیاز است که به‌صورت دقیق به ارزیابی استراتژی‌های کشورهای تأثیرگذاری نظیر عربستان سعودی پرداخت.
در اینجا اهمیت عربستان سعودی در تحلیل استراتژی ها به سبب چند علت مختلف است:
(1) این کشور از نظر ژئوپلیتیک می تواند به‌عنوان قدرت هژمون در دنیای عرب شناخته شود؛
(2) توانایی های اقتصادی، منابع مالی، نیروی انسانی آموزش‌دیده، شاخص توسعه انسانی مناسب، موقعیت کانونی مذهبی، و قدرت سیاسی و نظامی عربستان سعودی این کشور را به یک رهبر بالقوه برای جهان عرب تبدیل کرده است؛
(3) توانایی ها و ظرفیت های اقتصادی و سیاسی عربستان این فرصت را برای حکومت عربستان سعودی به وجود آورده است که به یکی از بازیگران جریان ساز در ژئو اکونومی خاورمیانه تبدیل شود و به‌این‌ترتیب با تأثیرگذاری بر روندهای ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک باعث تحول در شطرنج رقابت ها و همکاری های منطقه ای و به‌تبع آن تأثیرپذیری منافع و اهداف ملی سایر کشورهای منطقه گردد.
این دلایل در کنار مجموعه ای از ضرورت های ژئوپلیتیک که در زمینه ارزیابی ریسکهای ژئوپلیتیک وجود دارد ما را بر آن میدارد که تحلیل های خود را در زمینه استراتژی های اقتصادی عربستان سعودی بسط داده تا به‌این‌ترتیب بتوانیم ابعاد مختلف نقشه بازی[1] این کشور و تأثیرات احتمالی آن را شناسایی کنیم. برای دستیابی به این هدف یکی از ابزارهای اساسی که در اختیار ما قرار دارد استفاده از رویکرد سیستمی در تحلیل موقعیت بازی عربستان سعودی است و بهترین فرصت برای دستیابی به این دانش ایجاد ارتباط سیستمی میان بخشهای مختلف برنامه تحول اقتصادی است که حکومت عربستان سعودی به رهبری ولیعهد این کشور، محمد بن سلمان، و مرکزیت صندوق سرمایه گذاری عمومی در حال پیشبرد آن است:
«صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی تلاش کرده است که بر روی پروژه های عظیم خود یک عنوان جانبی آیندهنگرانه نیز بگذارد. این آینده نگری ادعایی نشان‌دهنده آن است که این صندوق از تحولات کنونی و روندهای جهانی آگاه است و می داند که برای حفظ جایگاه عربستان در اقتصاد جهانی هم باید تحول ساختاری در اقتصاد این کشور به وقوع بپیوندد و هم اینکه این تحولات بیش از آن که مبتنی بر نیازهای فعلی باشند بر روی نیازهای آینده کشور و جامعه عربستان تأکید داشته باشند»
در رویکرد آینده نگرانه عربستان سعودی به فرصت های ژئواکونومیک و ریسک های ژئوپلیتیک کاربرد روش سیستمی برای مسئله شناسی نیازهای کشور و طراحی راه حل برای آن ها از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این رویکرد تلاش شده است که باتوجه‌به حرکت جهان به سمت استفاده از هوش مصنوعی شرایط برای بازطراحی اقتصاد سیاسی فضا به‌گونه‌ای مدیریت شود که در افق های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت زیرساخت های اساسی برای بهره برداری از هوش مصنوعی و فضای سایبر فراهم گردد. در چارچوب این رویکرد سیستمی عربستان سعودی از نگاهی مبتنی بر استراتژی بزرگ[2] بهره برداری شود.
در استراتژی بزرگ نگرش سیستمی به موضوع کمک می کند که مسئله شناسی و طراحی راه‌حل در چارچوب مبتنی بر سلسله‌مراتب انجام پذیرد. به‌این‌ترتیب ابتدا یک هدف مبتنی بر آینده پژوهشی تعیین می شود که بتواند ضمن برطرف نمودن نیازهای فعلی قابلیت پاسخگویی به نیازهای آتی را نیز داشته باشد. در ادامه برای استراتژی بزرگ مجموعه ای از استراتژی های کوچک تعیین می شود که در چارچوب یک سیستم؛
(1) اهداف و نیازهای بخشی را تأمین میکنند؛ و
(2) در کنار یکدیگر و در چارچوب اصل هم تکمیلی استراتژیک زمینه را برای موفقیت استراتژی بزرگ فراهم می کنند
تحلیل ابتدایی استراتژی های عربستان سعودی نیز نشان می دهد که این کشور با مرکزیت صندوق سرمایه گذاری عمومی در استراتژی بزرگ خود به دنبال آن است که با استفاده از مستندات علمی و اقتصادی که در آینده پژوهی اقتصاد جهانی به دست آورده است این کشور را به یکی از کانون های اصلی هوش مصنوعی در اقتصاد جهانی تبدیل کند. برای دستیابی به این هدف در قالب استراتژی بزرگ به بازتعریف نقش و جایگاه اقتصادی و تصمیم سازی صندوق سرمایه گذاری عمومی پرداخته شده است تا هماهنگی در فرایند طراحی راهبردها و تصمیم سازی به حداکثر ممکن برسد.
گام دوم، شناسایی نیازهای اساسی عربستان سعودی برای تبدیل‌شدن به یکی از کانون های اصلی هوش مصنوعی در اقتصاد آینده جهان است. در این فرایند مجموعه ای از نیازهای استراتژیک برای اقتصاد عربستان سعودی شناسایی و طبقه بندی گردیده است که شامل موارد زیر می شود:
(1) دستیابی به دانش و بومی سازی آن؛
(2) دسترسی به فناوری های جدید و کاربرد و توسعه آن در اقتصاد ملی عربستان سعودی؛
(3) شناسایی شرکای استراتژیک برای پروژه های بلندمدت کشور؛
(4) کسب حق مالکیت بر فناوری های نوین (فعلی و در حال ظهور)؛
(5) توسعه و تحول زیرساخت های اقتصادی، صنعتی، علمی و…؛
(6) استقبال از آینده؛
(7) و…
گام سوم استراتژی بزرگ عربستان سعودی مسئله شناسی بخشی در چارچوب رویکرد سیستمی به مدیریت سیاسی فضای ملی بوده است. در این فرایند پس از شناسایی نیازهای فعلی به طبقه بندی ریسک های ژئوپلیتیک و فرصت های ژئواکونومیک، محدودیت های موجود، تهدیدات و ظرفیت های عملیاتی کشور پرداخته شده است. گام چهارم، طراحی استراتژی های کوچک (در مقیاس بخشی) بوده است. این استراتژی های کوچک همه باید دو هدف عمده زیر برای تحول اقتصادی عربستان سعودی تأمین کنند:
(1) تأمین اهداف بخشی تعیین شده؛
(2) محیا نمودن شرایط برای پیشبرد برنامه های موردنظر برای دستیابی به هدف اصلی.
مجموعه این استراتژی های کوچک در شبکه ای از روابط تعاملی با یکدیگر قرار دارند که باعث می شوند اقتصاد عربستان سعودی به یک مجموعه پویا، به هم پیچیده، مکمل و کارآمد تبدیل شود. به‌عبارت‌دیگر، بهره برداری از استراتژی بزرگ در طراحی نقشه راه عربستان سعودی برای دستیابی به یک جایگاه مطمئن در قرن جدید باعث شده است که علی‌رغم مقیاس های بزرگ پروژه هایی که برای تحول اقتصادی این کشور تعریف گردیده است میزان هدررفت منابع اقتصادی، جغرافیایی، زیستی و انسانی این کشور احتمالاً به میزان بسیار بالایی کاهش پیدا کند و هم‌زمان سرعت و کیفیت پیشرفت برنامه های حکومت پادشاهی عربستان برای متحول ساختن اقتصاد این کشور بهبود پیدا کند.
به‌صورت خلاصه باید گفت عربستان سعودی برای نخستین‌بار در خاورمیانه تلاش کرده است تا از استراتژی بزرگ برای تحول اقتصادی خود استفاده کند. بهره برداری این کشور از استراتژی بزرگ به همان اندازه که برای این کشور می تواند تأثیرگذار باشد، میتواند برای سرمایه گذاران بالقوه در اقتصاد خاورمیانه آموزنده و درعین‌حال برای کسب سود تأثیرگذار باشد. چرا که این رویکرد سیستمی به تحول اقتصادی محاسبه دقیق ریسک های ژئوپلیتیک و شناسایی فرصت های ژئواکونومیک جدید را برای متخصصان این حوزه تسهیل نموده و به آن ها اجازه آن را خواهد داد تا در فرایند برنامه ریزی اقتصادی خود بادقت و ضریب موفقیت بیشتری اقدام کنند. البته این امر نیازمند آن است که در ابتدا به‌صورت متقن و جامعی به تحلیل و ارزیابی استراتژی های بزرگ و کوچک پرداخته شود.
[1] Game Plan
[2] Big Strategy