تا پیش از لغو برجام توسط دونالد ترامپ در سال 2017 میلادی کره جنوبی یکی از شرکای عمده اقتصادی ایران بود. دو کشور ایران و کره جنوبی به دلایل اقتصادی از اهمیت زیادی برای یکدیگر برخوردار بودند. ازیک‌طرف کشور ایران نقش مهمی در تأمین نفت خام موردنیاز کره جنوبی داشت و از طرف دیگر ایران به‌عنوان یکی از بازارهای مهم محصولات الکترونیک کره جنوبی در منطقه غرب آسیا شناخته می‌شد. جمهوری اسلامی ایران به سبب بازار بزرگ 85 میلیون‌نفری و جمعیت به نسبت جوانی که برخوردار است به‌صورت پیوسته جویای کالاهای مصرفی باکیفیت و رقابتی بوده است که توسط کره جنوبی یا شرکت‌های کره‌ای تولید می‌شد. با وجود این، در نتیجه لغو برجام توسط دولت محافظه‌کار دونالد ترامپ، شرکت‌های کره‌ای ترجیح دادند که با واگذار کردن بازار ایران، سهم خود را از بازار بزرگ آمریکا حفظ نموده و هم‌زمان از آسیب‌های تحریم‌های آمریکا در امان باشند.
نمودار شماره 1: صادرات نفت خام ایران به کره جنوبی (میلیون‌دلار)
نمودار شماره 2: واردات ایران از کره جنوبی (میلیون دلار)
یکی از عواملی که باعث شد کره جنوبی ریسک ژئواکونومیک ادامه همکاری اقتصادی با ایران را نپذیرد، وجود ریسک‌های ژئواکونومیک دیگری بود که در نتیجه محروم شدن از بازار 24000 میلیارد دلاری آمریکا از آن محروم می‌شد. کره جنوبی با 101 هزار کیلومترمربع وسعت از نظر مساحت در رتبه 107 جهان قرار دارد. در مقابل از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی با مجموع تولید 1804 میلیارد دلار در رتبه دوازدهمین اقتصاد بزرگ دنیا قرار می‌گیرد. در چنین موقعیتی، سرانه تولید ناخالص داخلی در کره جنوبی به حدود 35 هزار دلار رسیده است. از نظر برابری قدرت خرید تولید ناخالص داخلی کره جنوبی، بیش از 2735 میلیارد دلار است که این کشور را در رتبه چهاردهم جهان قرار می‌دهد. هم‌زمان سرانه تولید ناخالص داخلی کره جنوبی از نظر برابری قدرت خرید بیش از 53 هزار دلار است که شهروندان این کشور را از نظر برابری قدرت خرید در جایگاه 28 جهان قرار می‌دهد. ضریب جینی در کره جنوبی 34.5 و شاخص توسعه انسانی 0.925 است که در کل باعث می‌شود این کشور در فهرست کشورهای توسعه‌یافته جهان قرار گیرد. کره جنوبی یکی از کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی است که در دهه 1980 میلادی بیشترین رشد پیوسته اقتصادی جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور دارای چندین شرکت بزرگ جهانی است که تا پیش از لغو برجام تعدادی از آن‌ها مشارکت فعالی در بازارهای ایران داشتند. مهم‌ترین شرکت‌های کره جنوبی که تا پیش از لغو برجام بخش مهمی از بازار ایران را در اختیار داشتند به شرح زیر هستند.
نمودار شماره 3: مهم‌ترین شرکت‌های کره جنوبی فعال در بازار ایران تا پیش از خروج آمریکا از برجام
هرچند شرکت‌هایی نظیر سامسونگ، ال جی، هیوندایی و کیا موتورز بخش مهمی از بازارهای لوازم‌خانگی، وسایل الکترونیکی و همچنین خودرویی ایران را به خود اختصاص داده بودند، اما سهم کلی بازار ایران از بازار جهانی محصولات این شرکت‌ها به کمتر از 4 درصد می‌رسید که همین موضوع در نهایت باعث شد که در نتیجه بازگشت تحریم‌ها، حضور در بازار ایران برای این شرکت‌های کره‌ای به یک اقدام پرریسک مبدل شود. دامنه ریسک ژئوپلیتیکی که برای سرمایه‌گذاری این شرکت‌های کره‌ای در ایران وجود داشت به‌قدری گسترده بود که حتی آن ها حاضر شدند سرمایه‌گذاری‌های خود را در ایران رها کنند و با توقف کامل فعالیت خود در بازار ایران بتوانند از تحریم‌های آمریکا در امان باشند و هم‌زمان در بازار آمریکا به حضور خود ادامه دهند. این امر در نهایت باعث شد که در بازار ایران شرکت‌های چینی جایگاه شرکت‌های کره‌ای را اشغال کنند. هرچند بسیاری از مصرف‌کنندگان ایرانی همچنان ترجیح می‌دهند که شرکت‌های کره‌ای در صورت لغو تحریم‌های آمریکا دوباره به ایران بازگردند، اما شرکای داخلی آن‌ها و همچنین حکومت ایران از آن بیم دارد که شروع مجدد همکاری اقتصادی با شرکای کره‌ای این پیام را به آن‌ها بدهد که خروج آن‌ها از بازار ایران با هیچ‌گونه ریسک ژئواکونومیکی مواجه نخواهد شد و این امر برای شرکت‌های خارجی به یک‌رویه اقتصادی مبدل گردد. این موضوع نشان می‌دهد که به‌صورت ویژه کره جنوبی با دو ریسک بزرگ ژئواکونومیک در بازارهای ایران روبه‌رو است:
(1) بی‌اعتمادی فزاینده ایران به کره جنوبی
سابقه کره جنوبی در ترک بازار ایران نشان داده است که کره جنوبی نمی‌تواند یک شریک اقتصادی قابل‌اعتماد برای ایران باشد. افزون بر این، ایران از این نکته آگاهی دارد که باتوجه‌به روابط اقتصادی فزاینده کره جنوبی با آمریکا همواره احتمال آن بیشتر است که کره جنوبی حضور در بازار بزرگ آمریکا را به بازار ایران ترجیح بدهد. همین موضوع به اغلب احتمال باعث خواهد شد که در صورت تمایل شرکای کره‌ای به بازار ایران، جمهوری اسلامی ایران به دنبال اخذ تضمین برای جلوگیری از خروج مجدد آن‌ها و یا جبران زیان‌های وارد شده به اقتصاد ایران باشد. این موضوع باعث خواهد شد که برای کره جنوبی ریسک بازگشت به بازار ایران افزایش پیدا کند و به‌این‌ترتیب ایران به یکی از بازارهای دارای ریسک ژئوپلیتیک تبدیل شود. چرا که یک بخش قابل‌توجه از فرایندهای حاکم بر بازار ایران متأثر از منازعات ژئوپلیتیکی است که ایران با آمریکا و متحدان منطقه‌ای این کشور دارد و همین مسئله باعث شده است که از نظر سرمایه‌گذاری مزیت ژئواکونومیک بازار ایران کاهش پیدا کند.
(2) ریسک ژئوپلیتیک ناشی از بازگشت چندباره تحریم‌های آمریکا
محیط سیاست داخلی آمریکا بسیار سیّال است. این سیّالیت به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی و ژئوپلیتیک آمریکا در قبال ایران بیشتر است. درحالی‌که دموکرات‌ها تمایل فزاینده‌ای به مهار ایران از طریق معاهدات بین‌المللی دارند، جمهوری‌خواهان همواره به دنبال آن هستند که با اعمال تحریم و گسترش تهدیدهای خود علیه ایران، حکومت جمهوری اسلامی ایران را وادار به کُرنش کنند. همین موضوع موجب شده که نقش آمریکا به‌عنوان یک بازیگر سوم در هرگونه سرمایه‌گذاری یا همکاری اقتصادی در قبال ایران پراهمیت شود و در نتیجه بازی ژئواکونومیک کره جنوبی با کارت ایران پیچیده‌تر از هر زمان دیگری شود. برآیند نهایی این موضوع افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک سرمایه‌گذاری در ایران است که حتی می‌تواند باعث به خطر افتادن سرمایه شرکت‌های کره‌ای شود. در نتیجه باید گفت این عامل بدون شک به یکی از عوامل بازدارنده برای ورود مجدد کره جنوبی به بازار ایران تبدیل خواهد شد.
به‌صورت خلاصه، تحلیل ریسک‌های ژئواکونومیک روابط اقتصادی ایران با شرکای اقتصادی بالقوه این کشور نشان می‌دهد که تحت‌تأثیر رقابت‌ها و منازعات ژئوپلیتیکی که ایران با آن‌ها درگیر شده است و به‌ویژه نقش آمریکا در اعمال فشارهای اقتصادی به ایران و شرکای اقتصادی این کشور، دامنه ریسک‌های ژئواکونومیک ایران افزایش‌یافته است. بخشی از این ریسک‌ها همان گونه که اشاره شد به یک عامل بازدارنده برای شرکای بالقوه خارجی ایران تبدیل شده است به‌گونه‌ای که بسیاری از آن‌ها یا تمایل به بازگشت به بازار ایران را ندارند، و یا آنکه تنها در صورتی حاضر به بازگشت هستند که این ریسک‌ها به حداقل برسد. در طرف مقابل، خروج شرکت‌های خارجی و به‌خصوص کره‌ای از بازار ایران نشان داده است که چنانچه ایران از نظر اقتصادی از سوی ایالات متحده آمریکا مجدداً تحت‌فشار قرار بگیرد، این احتمال وجود دارد که این فشارها و تحریم‌های اقتصادی به یک دومینوی ویرانگر برای اقتصاد ایران تبدیل شود که با خروج شرکت‌های خارجی کشورهایی نظیر کره جنوبی تکمیل می‌گردد. ازاین‌رو ایران به دنبال آن است که در صورت بازگشت این شرکت‌های خارجی، شرایط را به‌گونه‌ای مدیریت کند که خروج مجدد آن‌ها پرهزینه شده و به‌این‌ترتیب ریسک ژئواکونومیک ایران کاهش یابد. اما خود همین تلاش ایران برای کاهش ریسک ژئواکونومیک باعث شده است که بر دامنه ریسک‌های شرکایی نظیر کره جنوبی افزوده شود و به‌این‌ترتیب عوامل بازدارنده برای سرمایه‌گذاری مجدد در ایران افزایش یابد.
