کشور فنلاند یکی از کشورهایی است که برای نزدیک به یک قرن به سبب موقعیت ژئوپلیتیکی خود به‌صورت پیوسته در معرض تهدیدات روسیه بوده است و حتی دو بار نیز برای حفظ استقلال خود با همسایه قدرتمند شرقی خود وارد جنگ شده است. این کشور یکی از معدود کشورهای پیشرفته صنعتی اروپا است که چه در دوران جنگ جهانی دوم و چه در دوران جنگ سرد در تلاش برای ایفای نقش موازنه‌ای میان طرفین درگیر بوده است، هرچند این تلاش برای ایجاد توازن در جنگ جهانی دوم در نتیجه عملیات پرچم اشتباهی روسیه ناکام باقی ماند و به‌این‌ترتیب دو کشور در جنگ زمستان وارد یک جنگ نابرابر با یکدیگر شدند.
فنلاند به سبب موقعیت ژئوپلیتیکی که از آن برخوردار است و نزدیکی به یکی از کانون‌های اصلی اقتصادی و سیاسی روسیه به نام سنت پترزبورگ از اهمیت بسزایی برخوردار است. افزون بر این فنلاند با روسیه، مرز زمینی به طول 1340 کیلومتر دارد که در نوبه خود یکی از طولانی‌ترین مرزهای زمینی روسیه در مرزهای غربی این کشور است. همین موضوع منجر به ایجاد وضعیتی شده است که هر دو کشور روسیه و فنلاند در مقابل یکدیگر احساس تهدید متقابل داشته باشند. کشور فنلاند تا پیش از جنگ اوکراین، و حتی در دوران جنگ سرد، باهدف پرهیز از وقوع هرگونه درگیری نظامی از پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی پرهیز کرد و همواره در تلاش بوده تا باتکیه‌بر زیرساخت‌های دفاعی و ارتش متحرک و سریع خود به‌صورت مستقل به تأمین امنیت ملّی و تمامیت سرزمینی خود بپردازد. این رویکرد در دوران جنگ سرد و پس از آن موفق بود و توانست این کشور را از تهدیدهای بالقوه اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه دور نگاه دارد.
اما وقوع جنگ اوکراین و تهدیدهای پیوسته روسیه علیه این کشور موجب شد که فنلاند برای نخستین‌بار درخواست عضویت در ناتو را مطرح کند و به‌این‌ترتیب پشتیبانی دیگر کشورهای غربی را در صورت وقوع جنگ با روسیه به دست آورد. این اقدام فنلاند در بلندمدت باعث ایجاد یک تهدید بالقوه برای روسیه خواهد شد، هرچند روسیه به سبب مشغله در جنگ اوکراین تلاش نمود که عضویت فنلاند در ناتو را بی‌اهمیت جلوه دهد و هشدار خود را منوط به استقرار نیروهای ناتو در خاک فنلاند نماید. اما همین موارد کافی است تا پیچیدگی‌های موجود در شمال اروپا و اهمیت ژئوپلیتیک دو کشور روسیه و فنلاند برای یکدیگر را درک کنیم.
جدول 1:منابع انرژی در دسترس فنلاند در سال 2020 میلادی
یکی از عواملی که در روابط این دو کشور تأثیرگذار است، موضوع ژئوپلیتیک انرژی است. از نظر منابع انرژی فنلاند را می‌توان یکی از کشورهای فقیر اروپا دانست که به‌صورت قابل‌توجهی به واردات انرژی از خارج از کشور و به‌خصوص روسیه وابسته است. در سال 1990 میلادی مجموع مصرف انرژی برق در فنلاند حدود 60 تراوات بر ساعت بوده است که با یک رشد 45 درصدی این رقم در سال 2020 میلادی به حدود 88 تراوات رسیده است (نمودار شماره 1). فنلاند بخش قابل‌توجهی از انرژی موردنیاز خود را وارد می‌کند.
نمودار 1: تغییر مصرف انرژی برق در فنلاند در حد فاصل سال‌های 1990-2020 میلادی ( ارقام به ترا وات بر ساعت)
فنلاند برای تأمین انرژی موردنیاز خود طیف متنوعی از منابع را استفاده می‌کند و همین مسئله سبب شده است که با وجود وابستگی به واردات انرژی از نظر وابستگی به انرژی، تک‌محصولی نباشد. یعنی فنلاند به سبب تنوع در مصرف انرژی به یک منبع به‌صورت کامل وابسته نیست (نمودار شماره 2). با وجود این، چنین امری نمی‌تواند مانع انکار وابستگی گسترده فنلاند به واردات نفت خام، گاز طبیعی و برق از روسیه شود.
نمودار 2: سهم منابع مختلف در تامین انرژی کشور فنلاند در سال 2020 میلادی (ارقام به درصد)
دو کشور فنلاند و روسیه باوجودآنکه در جنگ جهانی دوم در یک جنگ گسترده و فراگیر با یکدیگر بودند توانستند بعد از پایان جنگ بر تنش‌های موجود میان خود غلبه کنند و به ایجاد روابط حسنه با یکدیگر بپردازند. به‌این‌ترتیب و در نتیجه به سبب روابط به نسبت دوستانه‌ای که از پایان جنگ دوم جهانی با یکدیگر داشتند، روابط فراگیر اقتصادی با یکدیگر برقرار کرده‌اند و همین امر دو کشور را بر آن داشته است که در زمینه ژئوپلیتیک انرژی با همکاری با یکدیگر بپردازند. هرچند فنلاند هرگز احساس تهدید خود نسبت به روسیه را فراموش نکرده است، اما ضرورت‌ها و محدودیت‌هایی که این کشور در زمینه انرژی با آنها مواجه بوده است زمینه گسترش همکاری دو کشور را در زمینه انرژی فراهم کرد. همین موضوع منجر به وضعیتی شد که در این حوزه روسیه به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده انرژی فنلاند در سه حوزه گاز طبیعی، برق و نفت خام تبدیل شود. یکی از عواملی که باعث گسترش این همکاری شده است همسایگی دو کشور و فاصله اندک فنلاند با منابع انرژی روسیه در قطب شمال بوده است که باعث می‌شود هزینه تأمین انرژی از روسیه برای فنلاند بسیار پایین‌تر از مناطق دیگر باشد. با وجود این، از یک دهه قبل فنلاند در چارچوب بازنگری سیاست‌های انرژی خود به سمت قطع وابستگی خود به منابع انرژی فسیلی گام برداشت و موفق گردید که در پایان سال 2021 میلادی میزان وارد نفت خام خود را از روسیه به صفر برساند.
فنلاند 65 درصد گاز طبیعی موردنیاز خود را از روسیه وارد می‌کند، اما تفاوتی که با کشورهای دیگر دارد این است که بخش عمده گاز مصرفی در صنایع فنلاند استفاده می‌شود و گاز طبیعی در این کشور مصرف خانگی اندکی دارد. همین موضوع باعث شده است که قطع واردات گاز طبیعی از روسیه برای این کشور از نظر سیاسی پیامد داخلی چندانی نداشته باشد و تهدیدات گازی روسیه نیز علیه این کشور تأثیرگذار نباشد. چنین استقلال نسبی در حوزه انرژی و وابستگی اندک به واردات گاز از روسیه، فنلاند را بر آن داشته است که به تمدید قرارداد واردات گاز از روسیه نپردازد و در مقابل از سال 2023 میلادی به دنبال واردات گاز از نروژ باشد تا به‌این‌ترتیب از ریسک ژئوپلیتیک وابستگی به گاز روسیه بکاهد.
به‌صورت خلاصه مجموع موارد بالا نشان می‌دهد که استراتژی بلندمدت فنلاند برای کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه، با وجود فقر منابع طبیعی کشور، با موفقیت همراه بوده است و این کشور یکی از معدود کشورهای اروپایی است که در برابر جنگ گازی اروپا از مصونیت نسبی برخوردار است. چنین وضعیتی را می‌توان مرهون رویکردهای جسورانه و استراتژی بلندمدت فنلاند دانست که در طول زمان بدون واردشدن به هرگونه تنش ژئوپلیتیک با روسیه تلاش کرده است تا ابتدا به حذف ریسک‌های ژئوپلیتیک خود در حوزه انرژی بپردازد و سپس با اطمینان از برطرف‌سازی خطرهای بالقوه در حوزه انرژی به تغییر در سیاست خارجی خود بپردازد. به‌این‌ترتیب فنلاند را باید یکی از کشورهای موفق در زمینه کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک در حوزه انرژی دانست که تجارب و رویکردهای آن نه‌تنها می‌تواند برای کشورهای دیگر مورداستفاده قرار گیرد، بلکه می‌تواند به‌عنوان منبعی برای تحلیل ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی به کار گرفته شود.
