نقش استراتژیک لیتیوم در تولید باتری های لیتیوم یون مورداستفاده در صنایع خودروسازی

فلز استراتژیک لیتیوم  یکی  از عناصر کلیدی برای  ساخت باتری خودروهای  الکتریکی است، اما شواهد نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی در  نتیجه رشد بازارهای جهانی خودروهای الکتریکی با مشکل تأمین لیتیوم روبه‌رو خواهد شد. آژانس بین ­المللی انرژی اعلام کرده است که تا سال 2025 میلادی جهان با کمبود لیتیوم مواجه می‌شود. این در حالی است که کردیت سوییس بر این نظر است که اگرچه در سال 2025 میزان تقاضا برای لیتیوم  در مقایسه با سال 2020 سه برابر  خواهد شد که این امر بیانگر ضرورت گسترش زنجیره تأمین این  فلز استراتژیک است. برآوردها نشان‌دهنده  آن  است  که جهان برای دستیابی به هدف  کربن صفر  تا سال 2050 میلادی باید حدود  2 میلیارد  خودروی الکتریکی تولید کرده باشد. اما آمارها نشان می‌دهد که در سال 2021 میلادی حداکثر 6.6 میلیون خودروی الکتریکی تولید شده است.

چالش­های پیشروی زنجیره تأمین لیتیوم تنها به مسئله رشد  تقاضا  مربوط نیست،  بلکه  دو چالش مهم دیگر نیز وجود دارد که باید  به آنها  توجه جدی  داشت. نخست آنکه تأمین‌کنندگان  لیتیوم جهان  محدود  هستند و دوم اینکه همه تأمین‌کنندگان لیتیوم جهان  با مشکل فزاینده دیگری به  نام تنش آبی روبه‌رو هستند که می­تواند بر روی  استخراج و تولید لیتیوم تأثیرگذار  باشد.

بزرگ‌ترین تولیدکننده لیتیوم جهان کشور شیلی است  که ذخایر  معدنی آن حدود 8 میلیون تن است. کشورهای استرالیا و آرژانتین به ترتیب با برخورداری از 2 میلیون و 700 هزار تن و 2 میلیون تن ذخایر لیتیوم به ترتیب در رتبه­های بعدی  قرار می­گیرند.

در سال 2020 میلادی کشور کره جنوبی با  واردات 286 میلیون  دلار، چین  با 230 میلیون  دلار، ژاپن با 144 میلیون  دلار، ایالات متحده آمریکا با 75.8 میلیون  دلار و بلژیک با 63.4 میلیون  دلار  بزرگ‌ترین  واردکنندگان لیتیوم جهان بودند که به ترتیب در  رتبه­های اول تا پنجم مصرف­کنندگان جهان  قرار  می­گیرند. تا پیش از دهه 70 میلادی بازار باتری­های قابل شارژ بخش اندکی از بازار لیتیوم جهان را به خود اختصاص می‌داد. اما از  این دهه با معرفی  رایانه­های شخصی، سپس گوشی­های تلفن همراه و در نهایت معرفی  خودروهای الکتریکی  که برای حرکت به باطری­های قابل شارژ وابسته هستند بر دامنه تقاضای لیتیوم برای صنایع­ باتری‌سازی افزوده شد. از ابتدای هزاره سوم با آغاز تولید  انبوه  خودروهای الکتریکی در کشورهای  ایالات  متحده آمریکا، چین و ژاپن بر میزان  تقاضای لیتیوم برای ساخت باتری  افزوده  شد و  بر اهمیت استراتژیک این ماده معدنی  کمیاب  افزوده شد. در صنایع خودروسازی جهان در  حال حاضر به ترتیب دو  شرکت بی وای  دی چین و تسلای آمریکا بزرگ‌ترین  مصرف‌کنندگان نهایی باتری­های قابل شارژ جهان هستند. اما این  شرکت­ها برای تأمین باتری­های قابل شارژ خود وابسته  به صنایع پیشرفته باتری­سازی در کشورهای چین، کره جنوبی  و ژاپن هستند که  در حال حاضر بیشترین  نوآوری را در  زمینه تولید  باتری­های لیتیوم – یون را ارائه  می­دهند. در  حال  حاضر  شرکت­های پاناسونیک ژاپن، سامسونگ اس دی آی[1] و الی جی  کره  جنوبی،  و  کتل[2]  چین تولیدکنندگان عمده باتری­های خودروهای الکتریکی هستند و هم‌زمان بخش مهمی  از مصرف جهانی لیتیوم خام را به خود اختصاص داده­اند. این شرکت­ها در حال حاضر بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان باتری شرکت­های تسلا، تویوتا و  بی وای  دی هستند و بخش عمده تولیدات آنها در  چین، کره جنوبی و  ژاپن متمرکز شده است. همچنین این شرکت­ها بخش مهمی  از تولیدات  لیتیوم سه  کشور شیلی، استرالیا و  آرژانتین را به خود اختصاص داده­اند و به‌صورت پیوسته بر میزان تقاضای آنها  و رقبای  نوظهور این  شرکت­ها در بازار  لیتیوم افزوده می­شود.

وابستگی روزافزون شرکت­های خودروسازی جهان به شرکت­های آسیایی برای تولید باتری­های لیتیوم –یون باعث شده است که در میان استراتژیست­های اقتصادی آمریکایی و اروپایی نگرانی­هایی به وجود آید. زیرا:

1) تمرکز منابع معدنی لیتیوم جهان در  سه کشور شیلی، استرالیا و آرژانتین نگرانی­هایی را  در زمینه دسترسی به این ماده  معدنی استراتژیک به وجود  آورده است؛

2) برتری شرکت­های شرق آسیا در زمینه  طراحی، بهبود، و تولید  باتری­های لیتیوم – یون باعث شده است که شرکت­های بزرگ اروپایی و آمریکایی برای تأمین قطعات موردنیاز خود  در صنایع پیشرفته و خودروسازی  و به‌ویژه فرایند الکتریکی­ سازی خودروهای جدید به رقبای شرق آسیایی  خود  وابسته  باشند؛

3) حضور چین به‌عنوان  یک ابرقدرت بزرگ اقتصادی و نظامی در شرق آسیا و برتری ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک این کشور در  این  منطقه زمینه­ساز نگرانی­هایی در زمینه تسلط احتمالی چین بر روی زنجیره تأمین باتری­های لیتیوم – یون جهان به وجود آورده است؛

4) سرمایه­گذاری گسترده شرکت­های چینی نظیر  کتل و بی وای دی در الکتریکی سازی خودروها نگرانی­هایی را در زمینه برتری و تسلط چین بر بازارهای  خودروهای  الکتریکی و به‌خصوص فرایند  تولید باتری­های لیتیوم –یون ایجاد  کرده است.

در نیمه نخست سال 2022 میلادی شرکت خودروسازی بی وای دی توانست با تولید بیش از 640 هزار دستگاه خودروی الکتریکی، شرکت تسلا  را پشت سر بگذارد  و به بزرگ‌ترین خودروساز الکتریکی  جهان  تبدیل شود. پیش­بینی­ها حکایت از آن دارد  که تا پایان سال 2022 میلادی فروش  خودروهای  الکتریکی شرکت بی  وای  دی از مرز 1 میلیون  و 200 هزار دستگاه خواهد گذشت و این شرکت به نخستین تولیدکننده بزرگ خودروی جهان تبدیل  خواهد شد که توانسته است بیش از یک  میلیون خودروی الکتریکی در سال تولید  کند. این شرکت هم­ اکنون بخشی از محصولات خود را در اتحادیه اروپا  به فروش می­رساند و در چین بزرگ‌ترین تأمین‌کننده خودروهای الکتریکی بازار است. همین مسئله باعث شده است که نگرانی­های موجود در زمینه تسلط چین بر بازارهای نوظهوری نظیر خودروسازی  الکتریکی و تولید باتری­های لیتیوم – یون بیش از هر زمان دیگری احساس گردد.

در نتیجه این فشارها شرکت پاناسونیک که مهم‌ترین تأمین‌کننده باتری­های لیتیوم – یون شرکت خودروسازی تسلای آمریکا است مجبور شد که به خواسته دولت آمریکا برای ایجاد خط تولید  در خاک آمریکا تن دهد و بخشی از عملیات تولید باتری­های خودروهای الکتریکی پاناسونیک را به غرب میانه در آمریکا منتقل کند. چرا که این  شرکت بزرگ صنایع الکترونیکی و الکتریکی جهان مشتاق است سهم عمده خود در بازار باتری­های لیتیوم – یون جهان را حفظ  نماید در سال 2019 میلادی با سرمایه­گذاری 4 میلیارد دلاری خود در ایالت  کانزاس آمریکا تلاش نمود که سهم خود را در بازار آمریکا حفظ نماید.  سایر شرکت­های تولیدکننده باتری­های لیتیوم – یون نیز با چنین فشارهای اقتصادی روبه‌رو هستند. اما واقعیت آن  است که برای این شرکت­ها بازارهای مهم دیگری نظیر اروپا، چین  و آسیا نیز وجود دارند که ارزش آنها کمتر از بازار  امریکا  نیست. به‌عبارت‌دیگر، ریسک­های ژئواکونومیک بازار باتری­های لیتیوم – یون به‌صورت روزافزونی در حال گسترش و پیچیده­تر شدن است. چرا که از نظر اقتصادی تولید چنین باتری­هایی در خاک آمریکا حاشیه سود اندکی  خواهد داشت و موجب افزایش هزینه عملیاتی شرکت­ها خواهد شد و در نهایت ممکن است آنها را نسبت به رقبا در موقعیت ضعیف­تری قرار دهد.

از طرف دیگر، نگرانی از تسلط چین بر بازار تولید باتری­های لیتیوم – یون آمریکا را بر آن داشته است که تا حد ممکن با گسترش این صنایع در  خاک خود از طریق مجبور ساختن شرکت­های آسیایی برای سرمایه­گذاری از آسیب­پذیری بلندمدت اقتصاد خود در برابر رشد قدرت ژئواکونومیک چین در شرق آسیا بکاهد. چرا که در صورت گسترش و تثبیت  برتری ژئواکونومیک  چین بر منطقه  شرق آسیا، حرکت و نفوذ این  کشور به سمت اقیانوس آرام و تلاش برای در اختیار  گرفتن منابع استراتژیک  لیتیوم در  دو کشور شیلی و  استرالیا چندان دور از ذهن  نخواهد بود.

بنابراین، به نظر می­رسد که در آینده شاهد گسترش رقابت در صنایع باتری­های قابل  شارژ  خودروهای  الکتریکی  خواهیم بود. در این فرایند، کشور آمریکا به سبب هزینه­های بالای  تولید از نظر ژئواکونومیک در موقعیت پایین­تر قرار دارد. کمااینکه، تعلق دانش  فنی به شرکت­های آسیایی و تمرکز تولید در آسیا، دسترسی آسان چین به تولیدکنندگان  و همچنین  منابع معدنی لیتیوم این  هزینه­ها را نیز  برای آمریکا افزایش خواهد داد. این  مسئله نشان‌دهنده آن  است که در بلندمدت  ممکن است در نتیجه برتری چین  هزینه­های تولید جهانی باتری­های لیتیوم کاهش  پیدا کند، اما این  کاهش هزینه تولید  و دسترسی به بهای برتری چین  تمام خواهد شد. اما در اینجا، یک پرسش اساسی دیگر مطرح است: افزایش تقاضا برای تأمین باتری­های لیتیوم و یون  که باعث فشار بر منابع معدنی سه کشور شیلی، استرالیا و آرژانتین خواهد شد آیا باعث کاهش ناگهانی دسترسی بازارهای جهانی برای تأمین  نیازهای  در  حال رشد خود خواهد شد یا خیر؟ در صورت رشد فزاینده  تقاضای اقتصاد  جهانی برای تأمین  لیتیوم و باتری­ های لیتیوم – یون اقتصاد آمریکا مجبور خواهد شد که برای کاهش ریسک ژئوپلیتیک نوسان در بازار  لیتیوم تن به برتری ژئوپلیتیک چین بدهد و در عوض تلاش نماید  در بلندمدت این  پارادوکس ژئواکونومیک که  در  آن  گرفتار  شده است را حل کند. در غیر این صورت، هرگونه افزایش  تقاضای پاسخ داده نشده در بازار  لیتیوم جهانی باعث واردشدن آسیب­ های گسترده اقتصادی به صنایع خودروسازی و الکترونیک جهان خواهد شد.

[1] Samsung SDI

[2] Contemporary Amperex Technology Co. Limited