کشور آلمان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای گاز روسیه در اتحادیه اروپا است که چشم‌پوشی از آن برای اقتصاد روسیه می‌تواند پرهزینه باشد. این کشور در سال 2021 میلادی نزدیک به 24 درصد از گاز طبیعی صادر شده خود را به کشور آلمان ارسال کرده است. این موضوع بیانگر آن است که بازار انرژی آلمان به‌تنهایی حدود یک‌چهارم کل صادرات گاز طبیعی روسیه را به خود اختصاص داده است. درعین‌حال کشور آلمان به سبب موقعیت ژئوپلیتیک ویژه میادین گازی روسیه در شرق این کشور که دسترسی آسان و به نسبت ارزان صنعت و اقتصاد آلمان را به این منابع استراتژیک سوخت فسیلی فراهم می‌کند اهمیت بسیاری برای واردات گاز طبیعی از روسیه قائل است. این کشور در سال 2021 میلادی 55 درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه وارد کرده است که نشان می‌دهد روسیه مهم‌ترین شریک گازی آلمان در این سال بوده است (نمودار شماره 2)
نمودار 1: بازارهای عمده گاز طبیعی روسیه در پایان سال 2021 میلادی (ارقام به درصد)
نمودار 2: کشورهای اصلی تامین کننده گاز طبیعی روسیه در سال 2021 میلادی ( ارقام به درصد است)
با وجود این، به نظر می‌رسد که تحت‌تأثیر جنگ اوکراین و جنگ اقتصادی که میان اتحادیه اروپا و روسیه به وقوع پیوسته است، کشور آلمان به‌عنوان یکی از راهبران دو فاکتوری اقتصاد و سیاست اروپا ناچار شده است که در همراهی با فرانسه و انگلیس (که خارج از اتحادیه اروپا است) و همچنین کشورهای شرق اروپا که نگران توسعه‌طلبی روسیه هستند، زمینه را برای اعمال فشار بیشتر بر اقتصاد روسیه فراهم کند و بیش از گذشته از نظر عملی بر حجم تحریم‌های روسیه بیفزاید.
در مقابل، کشور روسیه به سبب انزوای ژئوپلیتیکی که در آن گرفتار شده است به‌صورت فزاینده‌ای نیازمند آن است که هر چه سریع‌تر از دامنه فشارهای اقتصادی اتحادیه اروپا و غرب بر اقتصاد خود بکاهد، ازاین‌رو این کشور یک رویکرد تهاجمی را در قبال اتحادیه اروپا به کار گرفته است و در تلاش است تا با استفاده از سلاح گاز طبیعی و تحت‌فشار قراردادن کشورهای اتحادیه اروپا، این اتحادیه را مجبور سازد که در سیاست‌های تحریمی خود علیه روسیه بازنگری کنند. این رویکردهای تهاجمی روسیه با قطع صدور گاز به کشورهایی نظیر لتونی و لهستان شروع شده است و هم‌زمان با قطع صادرات گاز به این کشورها، از ظرفیت انتقال گاز خط لوله نورد استریم یک که مهم‌ترین مسیر تأمین گاز طبیعی آلمان است کاسته شده است. مجموعه این فرایندها به‌قدری بر اقتصاد انرژی اروپا تأثیرگذار بوده است که بازار گاز اروپا بزرگ‌ترین میزان رشد قیمت گاز طبیعی را در چند روز گذشته تجربه نمود.
تحت‌تأثیر جنگ گازی که توسط روسیه به راه انداخته شده است و به‌احتمال بسیار زیاد در هفته‌ها و ماه‌های آینده تشدید نیز خواهد شد اقتصاد آلمان به‌شدت در معرض ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی قرار گرفته است. یکی از نقاط آسیب‌پذیر اقتصاد آلمان در حوزه انرژی، این است که در سه دهه گذشته تحت‌تأثیر روابط و شراکت اقتصادی نزدیکی که میان این کشور و جمهوری فدراتیو روسیه وجود داشته است چنان سطح اطمینان از تداوم استمرار جریان گاز طبیعی به سمت آلمان به وجود آمده بود که باعث گردید رهبران آلمان برای کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی در حوزه گاز نتوانند یا نخواهند جایگزینی را معرفی کنند. چنانچه در حال حاضر درحالی‌که مشخص شده است زمستان پیش‌رو یکی از دشوارترین و پر‌چالش‌ترین زمستان‌های تاریخ آلمان خواهد بود، این کشور به سبب عدم پیش‌بینی راه‌های جایگزین دسترسی به گاز طبیعی در معرض کمبود انرژی قرار دارد. در این زمینه مهم‌ترین ریسک ژئوپلیتیکی که آلمان در حوزه انرژی مرتکب شده است، آن بوده است که آلمان نتوانسته است میان منابع تأمین‌کننده انرژی خود توازن ایجاد کند. درحالی‌که کشور روسیه تنها 23.7 درصد از گاز صادراتی خود را در سال 2021 میلادی به کشور آلمان ارسال کرده است، کشور آلمان بیش از 55 درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه وارد کرده است. دومین شریک عمده گازی آلمان کشور نروژ است که در سال 2021 تنها 30 درصد از بازار گاز طبیعی آلمان را به خود اختصاص داده است. این مسئله حاکی از آن است که نه‌تنها آلمان نتوانسته است تنوع لازم را در زمینه منابع تأمین انرژی گاز طبیعی خود ایجاد کند، بلکه به‌مرورزمان، این فرصت را برای روسیه فراهم کرده است که با تسلط بر بازار گاز طبیعی آلمان، اقتصاد کشور آلمان را در معرض ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی قرار دهد.
دومین اشتباه راهبردی آلمان در زمینه تأمین گاز طبیعی خود ناشی از این مسئله است که اقتصاد این کشور به‌صورت کامل برای تأمین گاز طبیعی خود به واردات گاز طبیعی از طریق لوله وابسته شده است و در این کشور هیچ زیرساختی برای واردات گاز طبیعی به‌صورت مایع به وجود نیامده است. به‌عبارت‌دیگر، آلمان یکی از معدود کشورهای صنعتی جهان است که هیچ ترمینالی برای واردات گاز طبیعی مایع ندارد و همین موضوع باعث افزایش آسیب‌پذیری آلمان در حوزه ژئوپلیتیک انرژی شده است. پیامد عمده این دو اشتباه استراتژیک آلمان در زمینه ژئوپلیتیک انرژی ایجاد وابستگی به روسیه و همچنین فراهم شدن زمینه برای آسیب‌دیدن به اقتصاد آلمان بوده است.
مجموع شرایط فوق باعث شده است که شرکت یونیپر که مهم‌ترین شریک گازی روسیه در آلمان است و بخش عمده بازار توزیع گاز طبیعی آلمان را در اختیار دارد در چند روز گذشته به این نکته اذعان کند که هیچ جایگزین مناسب و فوری برای تأمین گاز طبیعی موردنیاز آلمان در زمستان پیش‌رو وجود نخواهد داشت و به‌احتمال زیاد نیز این شرکت نخواهد توانست کاهش به وجود آمده در واردات گاز طبیعی از روسیه را از طریق افزایش واردات از نروژ و هلند تأمین کند. در نتیجه یونیپر اعلام کرده است که در زمستان پیش‌رو به‌احتمال زیاد چاره‌ای جز جیره‌بندی مصرف گاز در آلمان نخواهد داشت. در همین چارچوب باتوجه‌به آنکه ذخایر استراتژیک گاز طبیعی آلمان به‌احتمال بسیار زیاد به رقم استاندارد 90 درصد نخواهد رسید و حتی رقم پیش‌بینی شده 80 درصدی موردنظر در طرح زمستانی امن برای اروپا نیز محقق نخواهد شد، دولت فدرال آلمان چاره‌ای نخواهد داشت که در ماه‌های آینده به‌صورت جدی جیره‌بندی مصرف گاز را برای صنایع و مصرف‌کنندگان مسکونی اعلام کند.
چنانچه این اتفاق برای مصرف انرژی در آلمان به وقوع بپیوندد نه‌تنها این احتمال وجود دارد که از میزان تولید و رشد اقتصادی آلمان در شش ماه آینده کاسته شود، بلکه ممکن است که برای جبران کمبود انرژی در این کشور میزان فشار بر زیرساخت‌های دیگر انرژی نظیر برق، پالایشگاه‌های نفت و… افزوده شود. به‌عبارت‌دیگر، تحت‌تأثیر فقدان آینده‌نگری در زمینه ضرورت پرهیز از ایجاد وابستگی به منابع گاز طبیعی روسیه آلمان در معرض یک مجموعه متنوع از ریسک‌های ژئواکونومیک قرار گرفته است که دامنه آن نه‌تنها بازار انرژی، بلکه صنایع و اقتصاد آلمان را نیز در بر خواهد گرفت و به‌احتمال بسیار زیاد باید شاهد تأثیر منفی آن بر میزان رشد اقتصادی آلمان باشیم. اهمیت این موضوع هنگامی دوچندان می‌شود که به این نکته توجه شود که تحت‌تأثیر پاندمی کرونا، اقتصاد آلمان بخشی از ظرفیت‌های تولید اقتصادی خود را ازدست‌داده بود و در مسیر جبران زیان‌های ناشی از پاندمی کرونا برای اقتصاد این کشور بود. در نتیجه با بروز و گسترش تنش‌های ژئوپلیتیک میان روسیه و اتحادیه اروپا این کشور باید آمادگی تحمل هزینه‌های اقتصادی جدید را برای اقتصاد خود داشته باشد.
