دکتر فرشاد به آبادی مدیر مرکز مشاوره اقتصادی ایرانیان
با روزهای پرتنش در اوراسیا و جریان انتقال قدرت و توازن نظم نوین جهانی بین شرق و غرب، سند امنیت ملی ایالات متحده، نگرشی راهبردی نسبت به ایران، روسیه و چین دارد. دولت بایدن در سیاست امنیت ملی خود به این موضوع اشاره دارد که آمریکا با نشانه‌هایی از چالشهای ژئوپلیتیک روبه‌رو است و به این دلیل باید شکل‌بندی قدرت خود در آینده نظام جهانی را بر اساس ائتلافهای منطقهای، ارتقا و گسترش دهد. ایران منطقهای، روسیه در فضای اوراسیای چالش ساز و چین در وضعیت جهانی، اصلی‌‌ترین چالشهای امنیت ملی آمریکا در سند امنیتی ۲۰۲۲ محسوب می‌‌شوند.
این سند امنیتی برای فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا که افق اقتصاد سیاسی حداقل یک چشم‌انداز ۲ساله را با خود به همراه می‌آورد. در این سند، ایران یکی از چالشهای اصلی ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ و 2023 محسوب می‌شود و به همین دلیل بخشی از سوژه امنیتی دولت بایدن در سیاست‌گذاری راهبردی جدید توجه به ایران است. شاید اهمیت توجه به ایران در ماه‌های گذشته تنها به برجام خلاصه می‌گردید؛ اما پهپادهای ایرانی معادلات امنیتی آمریکا را کاملاً به هم ریختند؛ ازاین‌رو در سند امنیت ملی آمریکا، ائتلاف امنیتی و راهبردی ایران با روسیه و چین به‌مثابه تهدیدی منطقهای در حوزه خلیج‌فارس تلقی می شوند. (پس فعالین اقتصادی باید به این نکته توجه کنند که عرصه فعالیتشان به‌زودی با تحریم‌های بیشتر آمریکا تنگ‌تر خواهد شد.)
آمریکا این روزها دچار تغییر هژمونی قدرت شده است، اثرات اقتصادی جنگ روسیه و اوکراین از یک‌سو و تغییرات حکومتی در چین و در قدرت ماندن آقای شی به این موضوع بیشتر دامن می‌زنند. دولت بایدن به این موضوع اشاره دارد که ایالات متحده در قرن ۲۱ با ترکیبی از تهدیدات منطقهای و بین‌‌المللی روبه‌رو است و چاره‌‌ای جز بهره‌گیری از سازوکارهای کنش امنیتی با رویکرد راهبردی نخواهد داشت.
چالشهای ایران منطقهای برای آمریکای ۲۰۲۲
واقعیت‌های سند امنیت ملی آمریکا در دوران بایدن بیانگر آن است که جمهوری اسلامی ایران به‌مثابه اصلی‌‌ترین تهدید منطقهای ایالات متحده در فضای آینده خواهد بود. تهدیدات ژئوپلیتیک آمریکا ناشی از چین و روسیه بوده و این امر موازنه جهانی را تغییر می‌دهد. باید به این ترکیب حرکت‌های موذیانه عربستان سعودی را نیز اضافه کرد که این روزها در میان لحاف در حال استراحت است و امریکا به‌شدت از نزدیکی عربستان به روسیه و چین نگران است. از آن سو سیاست ایران هراسی آمریکا برای کشورهای عربی خلیج‌فارس به نظر می‌رسد ادامه‌دار خواهد بود.
در نگرش امنیتی آمریکا کشورهای منطقهای نمی‌توانند تهدید پر شدت و پرمخاطره برای منافع، قدرت و امنیت ملی آمریکا ایجاد کنند. درعین‌حال نگرش امنیتی دولت بایدن نسبت به ایران بیانگر آن است که جمهوری اسلامی در حال افزایش قدرت ملی خود است و این امر میتواند زمینه لازم را برای ایجاد چالشهای جدید در محیط پیرامونی به وجود آورد.
آمریکایی‌ها به این موضوع اشاره دارند که ایران درحال‌توسعه قدرت ابزاری برای اثربخشی بر امنیت منطقهای خاورمیانه و خلیج‌فارس است. در نگرش آمریکا، جمهور اسلامی ایران میتواند موازنه جدیدی در محیط امنیتی به وجود آورد. اگر ایران به سطح جدیدی از همکاری و ائتلاف با قدرت‌های جهانی؛ یعنی چین و روسیه دست یابد، در آن شرایط تبدیل به نیروی پرمخاطره برای منافع و امنیت منطقهای آمریکا خواهد شد. هژمونی آمریکا ایجاب می‌کند که هیچ بازیگر منطقهای جدیدی به قدرت فائقه در خلیج‌فارس دست پیدا نکند. (این نکته اندکی سبب تقویت برجام است.)
محورهای اصلی سیاست مقابله‌جویانه ایالات متحده با ایران بر اساس معادله قدرت و تغییر در شکل‌بندی موازنه منطقهای قرار گرفته است. در سند امنیت ملی بایدن به این موضوع اشاره شده که ایران به سطح جدیدی از قدرت دست پیدا کرده است که بر اساس آن میتواند زمینه محدود‌سازی قدرت منطقهای آمریکا در خلیج‌فارس را به وجود آورد.
جنگ روسیه و اوکراین باعث شده که در نگرش امنیتی آمریکا ثبات اقتصادی برای انتقال انرژی از خلیج‌فارس نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. هرگونه تنش منطقهای میتواند ثبات در قیمت و انتقال انرژی منطقهای به بازارهای جهانی را با تهدید و مخاطره روبه‌رو سازد. آمریکا با نشانه‌های وضعیت بیثباتکننده مخالف است و برای مقابله علیه ایران، از سازوکارهای کنش ائتلاف‌ساز بهره می‌گیرد.
نکته دیگر آن است که توان تاکتیکی ایران برای تأثیرگذاری بر حوادث منطقهای به‌صورت تدریجی ارتقا پیدا کرده و در نتیجه ثبات منطقهای با چالشهای تاکتیکی روبه‌رو شده است. دولت بایدن همچنین اعتقاد دارد که شکل‌بندی قدرت ایران در حوزه موشکی و پهپادی افزایش پیدا کرده و این امر میتواند زمینه جنگ‌های بیثباتکننده منطقهای را ایجاد کند. در سند ۲۰۲۱ بایدن به این موضوع اشاره شده که ایران از انگیزه لازم برای کنش عملیاتی در جهت صدمه زدن به منافع آمریکا و مقام‌‌های سابقش برخوردار است و تمایلی هم به تغییر در چنین سیاستی ندارد.
سازوکارهای آمریکا برای مقابله با ایران منطقهای
برای مقابله با ایران، دولت بایدن از سازوکارهای ائتلاف‌ساز و الگوی کنش چندجانبه بهره می‌گیرد. سازمان‌دهی ائتلافهای منطقهای در چارچوب موازنه فراساحلی، محور اصلی سیاست منطقهای، امنیتی و راهبردی بایدن برای محدود‌سازی قدرت منطقه ایران در خلیج‌فارس پیش‌بینی شده است. الگویی که میتواند زمینه همکاری کشورهای منطقهای با آمریکا علیه ایران را فراهم سازد. به‌هرحال آنچه مشخص است دولت بایدن تلاش خواهد کرد قدرت ایران را کنترل و آن را محدود کند.
