در هنگام آغاز حمله روسیه به اوکراین در ابتدای سال 2022 میلادی این گمانه‌زنی مطرح بود که به سبب برتری استراتژیک ارتش روسیه در هر سه حوزه هوایی، دریایی و زمینی این کشور قادر خواهد بود در حداقل زمان اوکراین را شکست داده و با روی کار آوردن یک دولت دست‌نشانده به اهداف ژئوپلیتیک خود در این کشور دست یابد. اما به نظر می‌رسد که در برآوردهای اولیه متخصصان نظامی اشتباهات محاسباتی عمده‌ای روی داده بود که چنین پیش‌بینی‌ای را مطرح کرده بودند. چرا که ارتش اوکراین نه‌تنها توانست در برابر حملات سنگین روسیه مقاومت کند، بلکه در دو ماه اخیر موفق شده است با خارج‌شدن از حالت دفاعی، حالت هجومی بگیرد و به‌این‌ترتیب عرصه میدان نبرد را بر روسیه تنگ کند. یکی از عواملی که باعث شد روسیه و متخصصان در برآورد قدرت نظامی اوکراین دچار اشتباه شوند نادیده‌گرفتن قدرت نظامی این کشور بود. اوکراین از نظر نظامی در میان ارتش‌های قدرتمند اروپا قرار داشت. ریسک دوم ژئوپلیتیک که روسیه با آن در میدان نبرد مواجه شد غفلت از این نکته حیاتی بود که نه‌تنها ارتش اوکراین به برخی تجهیزات ساخت شوروی سابق مجهز است، بلکه به سبب عضویت ۷۰ساله این کشور در ارتش اتحاد جماهیر شوروی سابق پرسنل نظامی این کشور سطح بالایی از آموزش‌های نظامی و دانش تاکتیکی را از ارتش شوروی به ارث برده بودند که به این کشور اجازه داده است تا با استفاده از سطح بالای آگاهی خود از شیوه عمل ارتش روسیه قادر باشند در برابر آن مقاومت کنند. سومین ریسک ژئوپلیتیک روسیه که در میدان نبرد پیش روی این کشور قرار گرفت سطح بالای کمک‌های لجستیکی، تاکتیکی و اطلاعاتی بوده است که آمریکا و متحدان این کشور در اختیار اوکراین قرار دادند. به یاری تجهیزات مدرن دفاع هوایی، تجهیزات جنگی رزم زمینی و همچنین اطلاعات ماهواره‌ای و جاسوسی که آمریکا در اختیار اوکراین قرار می‌دهد این کشور توانسته است به‌خوبی به نظارت بر شیوه عملیات روسیه در این کشور بپردازد. این نظارت نه‌تنها شامل یک دفاع هدفمند در برابر حملات نظامی روسیه بوده است، بلکه اقدامات تهاجمی اوکراین بر علیه اهداف نظامی روسیه را نیز در بر می‌گیرد.
در دو ماه اخیر ارتش اوکراین توانسته است با طراحی و اجرای عملیات آفندی ارتش روسیه را به‌شدت تحت‌فشار قرار دهد که اوج آن را می‌توان در برتری استراتژیک ارتش اوکراین در استان خارکف مشاهده کرد که توانست با شکست دادن روسیه بخش مهمی از اهدافی که برای روسیه جهت برتری در جنگ اوکراین حیاتی بودند را توسط ارتش اوکراین آزاد سازند. این موارد نه‌تنها روسیه را به این نتیجه رسانده است که در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده ناتوان است، بلکه متخصصان و ناظران امنیتی را نگران نموده است که ممکن است روسیه در آینده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی علیه اوکراین استفاده کند.
سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی از نظر اندازه و قدرت تخریب از سلاح‌های هسته‌ای سنتی کوچک‌تر هستند. با وجود این، آنها از نظر خطر چندان تفاوتی با سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک ندارند. ریسک‌های ژئوپلیتیکی که سلاح‌های هسته‌ای کوچک ایجاد می‌کنند، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
(1) قدرت تخریب آنها با این که در مقایسه با سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک اندک است اجازه آن را می‌دهد تا در مقیاس‌های کوچک استفاده شوند.
(2) به سبب قدرت تخریب پایین‌تر کاربرد سلاح‌های هسته‌ای کوچک محدودیت‌های پیشین را برای کشورهای بهره‌بردار ایجاد نمی‌کند. به‌عنوان‌مثال استفاده از سلاح‌های هسته‌ای سنتی در فوکوشیما باعث انهدام کامل آن شهر شد، درحالی‌که سلاح‌های هسته‌ای کوچک از نظر مقیاس تخریب کوچک‌تر عمل می‌کنند. این دامنه تأثیرگذاری به ارتش مهاجم اجازه آن را می‌دهد تا از این سلاح‌ها برای تخریب یک‌باره کل زیرساخت‌ها یا تجمعات نظامی ارتش دشمن در یک محدوده مشخص استفاده کند. به‌این‌ترتیب سلاح‌های هسته‌ای کوچک نه‌تنها خسارت و تلفات بسیار سنگین اما هدایت شده را ایجاد می‌کنند، بلکه محدودیت‌های پیشین را نیز از میان بر می‌دارند.
(3) سلاح‌های هسته‌ای کوچک به‌آسانی قابل‌حمل هستند و در مناطق و لانچرهای مختلفی قابل‌استفاده هستند. این موضوع تحرک هجومی طرف استفاده‌کننده از سلاح هسته‌ای کوچک را بالا برده و یک برتری استراتژیک را به همراه خواهد آورد.
این موارد نشان می‌دهد که سلاح‌های هسته‌ای کوچک از نظر تأمین اهداف تفاوت چندانی با سلاح‌های هسته‌ای بزرگ ندارند و همین موضوع آنها را به یکی از ریسک‌های ژئوپلیتیک عمده در جنگ اوکراین تبدیل کرده است. پیش‌ازاین برابر اسنادی که به‌دست‌آمده است در سال 2017 میلادی وزارت دفاع روسیه به‌صورت رسمی اعلام کرده است که در جریان یک تمرین نظامی در رشته‌کوه‌های لوزسکی در نزدیکی سنت پترزبورگ با موفقیت توانسته است با استفاده از یک موشک تاکتیکی اسکندر‌کی از سلاح هسته‌ای کوچک استفاده کند. افزون بر این، برآوردهای اطلاعاتی غرب نیز مبین آن است که روسیه یک زردخانه غنی از سلاح‌های هسته‌ای کوچک را ایجاد کرده است که می‌توانند به‌صورت هم‌زمان توسط هواپیماهای تهاجمی، پرتاب‌کننده‌های ثابت و متحرک زمینی و همچنین شناورهای سطحی و زیرسطحی این کشور شلیک شوند.
استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی یا کوچک سناریویی است که برای آینده جنگ اوکراین مطرح شده است. این سلاح‌ها هنگامی اهمیت می‌یابند که به این نکته توجه نماییم که تمام اهداف پیش‌فرض برای سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک را تأمین می‌کنند بدون آنکه یک تخریب فراگیر ایجاد کنند. اما از نظر تأثیر به همان اندازه قدرتمند هستند و خطرات آنها برای جان انسان‌ها، سلامت اعضای جامعه و محیط‌زیست همچنان بالا است. چنانچه روسیه از این سلاح‌ها در جنگ اوکراین استفاده کند، می‌توان دو سناریوی خوش‌بینانه و بدبینانه را که مرتب با ریسک‌های ژئوپلیتیک سلاح‌های هسته‌ای کوچک هستند، مطرح کرد:
(1) فرض خوش‌بینانه:
کشور اوکراین به سبب نگرانی از تبعات استفاده گسترده از سلاح‌های هسته‌ای کوچک برای این کشور و برای جلوگیری از کشتار مردم خود و ازمیان‌رفتن زیرساخت‌های حیاتی و محیط‌زیست کشور تسلیم خواهد شد. در این سناریو ریسک ژئوپلیتیک روسیه اندک است. اما کشور اوکراین با یک ریسک ژئوپلیتیک ازبین‌رفتن استقلال این کشور، و متحدان غربی اوکراین با ریسک ژئوپلیتیک گسترش قلمروخواهی روسیه در شرق اروپا در آینده مواجه خواهند شد. تحقق این سناریو و پیامدهای آن وابسته به محاسبات استراتژیک طرف‌های درگیر در جنگ اوکراین در مورد ریسک ژئوپلیتیک گسترش کاربرد سلاح‌های هسته‌ای کوچک است.
(2) سناریوی بدبینانه
در این سناریو متحدان غربی اوکراین در واکنش به استفاده روسیه از سلاح‌های هسته‌ای کوچک در جنگ اوکراین یا به‌صورت مستقیم اقدام به استفاده از این سلاح‌ها علیه اهداف روسی خواهند نمود و یا اینکه آنها را برای استفاده در اختیار ارتش اوکراین قرار خواهند داد. منطق بهره‌برداری غرب از سلاح‌های هسته‌ای کوچک علیه روسیه بر روی جلوگیری از گسترش قلمروخواهی روسیه در شرق اروپا استوار است. با وجود این، چنین سناریویی ریسک‌های ژئوپلیتیک بزرگ‌تری را به همراه خواهد داشت: روسیه یا به سمت استفاده از سلاح هسته‌ای علیه اهدافی در اوکراین و غرب حرکت خواهد کرد یا آنکه یک جنگ فراگیر هسته‌ای میان روسیه و آمریکا به وجود خواهد آمد. پیامد پذیرش این ریسک‌های ژئوپلیتیک وقوع یک تخریب فراگیر جهانی است که ممکن است کره زمین را به محلی غیر قابل زیست برای مردم جهان مبدل کند.
به‌صورت خلاصه این موارد حاکی از آن است که تحول در جنگ اوکراین به ضرر روسیه ممکن است باعث چرخش تاکتیکی روسیه در بهره‌برداری از سلاح‌های هسته‌ای کوچک شود و به‌این‌ترتیب معادلات ژئوپلیتیک جهانی دستخوش تغییر شگرفی شود. یکی دیگر از ریسک‌های ژئوپلیتیکی که در زمینه کاربرد سلاح‌های هسته‌ای کوچک در جنگ اوکراین به همراه دارد تغییر در معادلات نظامی جهان خواهد بود. حتی اگر روسیه از این سلاح‌ها استفاده نکند و تنها به تهدید کاربرد آنها اکتفا کند این احتمال وجود دارد که کشورهای غیرهسته‌ای جهان خود را در معرض ریسک‌های ژئوپلیتیک جدیدی می‌بینند و یک دور جدید از مسابقات تسلیحاتی در جهان به وجود آید که نتیجه آن گسترش و اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و تضعیف صلح و امنیت جهانی خواهد بود.
بنابراین، باید گفت که مطرح‌شدن شکست روسیه در عملیات نظامی متعارف در روسیه باعث مطرح‌شدن ریسک ژئوپلیتیک سلاح‌های هسته‌ای کوچک شده است. تحلیل‌های موجود نشانگر آن است که چنانچه این ریسک در مسیر تحقق قرار گیرد باید خود را برای تغییرات شگرف در معادلات نظامی، امنیتی، سیاسی و حقوقی در جهان آماده کرد و جهان پیش‌رو از نظر ژئوپلیتیک با جهان پیش از جنگ اوکراین کاملاً متفاوت خواهد بود.
