ابزار مشتقه قراردادهایی هستند که ارزش آن‌ها به یک دارایی پایه وابسته است و اصطلاحاً از آن مشتق می‌شود. یعنی این قراردادها از خودشان هیچ ارزشی ندارند و در واقع، ارزش آن‌ها تابع دارایی پایه‌ای است که از آن مشتق شده‌اند. قراردادهای آتی از محبوب‌ترین ابزار مشتقه هستند و پیچیدگی آن‌ها هم در مقایسه با سایر ابزار مشتقه، کمتر است.
در قرارداد آتی، دو طرف با هم توافق می‌کنند که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار معینی از یک کالا را با مبلغ تعیین‌شده‌ای معامله کنند. یعنی خریدار متعهد می‌شود که مبلغ تعیین‌شده را در سررسید قرارداد بپردازد و فروشنده هم متعهد می‌شود که میزان مشخصی از کالا را در آن موعد به خریدار تحویل دهد.
در قراردادهای آتی رسمی، برای این کالا استاندارد مشخصی هم تعیین می‌شود تا در موعد سررسید، کالای مطلوبی به‌دست خریدار برسد و از این نظر دچار ضرر نگردد.بازار آتی یکی از جذاب ترین ابزارهای مشتقه در بورس کالا می باشد. فلسفه وجودی بازار آتی پوشش ریسک قیمت محصولی ست که به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شده است. دلیل جذابیت بازار آتی علاوه بر پوشش ریسک و راحت شدن خیال تولیدکننده و مصرف کننده از نوسانات قیمت، وجود اهرم در معاملات، تضمین انجام معامله از طرف سازمان بورس، نقدشوندگی مناسب و استاندارد بودن دارایی پایه می باشد.
قرارداد آتی یعنی الان ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم و در واقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را بپردازیم، بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و با قیمت مشخصی خریداری کنیم اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت می‌گیرد، قرارداد آتی می‌‌‌گویند.
در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند وبرای تضمین انجام تعهد باید خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.
در معاملات عادی سهام یا دارایی‌های مختلف، شما تنها می‌توانید دارایی خاصی که پیش‌بینی افزایش قیمت آن را در آینده دارید خریداری کنید، صبر کنید تا قیمت آن رشد کند و سپس به قیمت بالاتر بفروشید و سود کسب کنید. در این معاملات اگر پیش‌بینی کاهش قیمت یک دارایی را در آینده داشته باشید، امکان کسب سود از این کاهش قیمت برای شما وجود ندارد. تنها می‌توانید در صورتی که آن دارایی را از قبل خریده‌اید، حالا آن را بفروشید تا دچار زیان نشوید.
در مقابل، در معاملات و قراردادهای آتی، یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌ها این است که می‌توانید از کاهش قیمت سود بدست آورید. به عبارت دیگر در معاملات و قراردادهای آتی، می‌توانید از امکان ورود به موقعیت تعهدی فروش استفاده کنید.
قراردادهای آتی، مزایا و کاربردهای خاصی دارند که آن‌ها را کارآمد، مفید و بین افراد، ارزشمند می‌کنند:
- دوطرفه بودن بازار
بازار آتی برخلاف بازار عادی سهام، دوطرفه بوده و امکان ورود به موقعیت تعهدی خرید و فروش، هر دو وجود دارد. این مسئله باعث می‌شود که معامله‌گران بتوانند هم از رشد و هم از ریزش قیمت، در صورت درست‌بودن پیش‌بینی‌شان، سود کسب کنند.
- پوشش ریسک
با استفاده از قراردادهای آتی می‌توان ریسک مربوط به نوسانات قیمت را کاهش داد.
- وجود اهرم
در قراردادهای آتی، طرفین قرارداد می‌توانند با مبلغ مشخصی، وارد قراردادی شوند که چندین برابر آن مبلغ، ارزش دارد.
این مسئله، ریسک چنین معاملاتی را افزایش می‌دهد و امکان کسب سود بیشتر را مهیا می‌کند؛ البته به همان میزان، مقدار زیان بالقوه را هم افزایش می‌دهد. اما به‌هرحال، برای سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیری بیشتری دارند و مایلند که از معاملات اهرمی با ارزش بالاتر از مبلغ دارایی خود کسب سود کنند، این یک امکان و فرصت فوق‌العاده است.
در واقع فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- خریداران کالا: کسانی که به کالایی (مثلا سکه) در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی با قیمت معین پیش خرید می‌کنند.
- فروشندگان کالا: کسانی که قصد دارند در آینده کالا (سکه‌های) خود را بفروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش فروش کنند.
- نوسانگیرها: کسانی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (سکه) را ندارند، بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا (سکه) سود سرشاری بدست آورند.
بازار آتی به رونق اقتصاد کمک زیادی می‌کند. زیرا هم تولید کننده و مصرف کننده می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و هم کسانی که مایلند با ریسک بالاتر سودهای کلان کسب کنند می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود برسند.
