مقدمه
مالیات در دوران گذشته راهی برای کسب درآمد دولت‌ها بود. اما امروزه تعریف مالیات تغییر کرده و علاوه بر کمک به دولت، بار فشار اقتصادی را از روی دوش طبقات کم‌درآمد و محروم جامعه برمی‌دارد. مالیات فقط بر اموال اشخاص اعمال نمی‌شود و می‌توان گفت که انواع مختلفی دارد.
قوانین مالیاتی در اکثر مواقع پیچیدگی‌های زیادی دارد که برای حل آن‌ها بهتر است سواد مالی قابل قبولی داشته باشید. با استفاده مناسب از مشاوره مالیاتی، می‌توانید از به‌وجودآمدن هزینه‌های زیاد جلوگیری کنید. در ادامه این یادداشت شما را با مفهوم مالیات و انواع آن بیشتر آشنا می‌کنیم.
مالیات چیست؟
مالیات پولی است که مردم به‌منظور تأمین هزینه‌های عمومی کشور به دولت پرداخت می‌کنند. مردم این پول را به‌صورت بلاعوض پرداخت می‌کنند و دولت موظف به بازپرداخت آن نیست. میزان مالیات‌بردرآمد افراد طبق قوانین مالیاتی و اقتصادی هر کشور مشخص می‌شود.
انواع مالیات در ایران
در ایران مالیات به دودسته تقسیم می‌شود:
1) مالیات مستقیم
2) مالیات غیرمستقیم
1) مالیات مستقیم آن دسته از مالیات است که افراد مشخصی به‌ازای درآمد یا مایملک خاص و به میزان مشخصی پرداخت می‌کنند. مالیات غیرمستقیم نیز مالیاتی است که پرداخت‌کننده آن برای دولت مشخص نیست و به طور غیرمستقیم بر روی کالاها و خدمات اعمال می‌شود. هرکدام از این انواع مالیات نیز شاخه‌های متفاوت دارد.
انواع مالیات مستقیم:
1-مالیات‌بردرآمد: مالیات‌بردرآمد مهم‌ترین نوع مالیات است و مبنای پرداخت آن، میزان درآمد افراد یا شرکت‌هاست. اگر فردی از چند منبع مختلف درآمد داشته باشد، برای برآورد مالیات سالانه او، یا تمام مالیات‌های درآمدهای مختلف او با هم حساب می‌شود یا مالیات هرکدام از درآمدها به‌تنهایی محاسبه می‌شود. اگر فردی در داخل ایران زندگی نکند؛ اما در این کشور درآمد داشته باشد، مشمول پرداخت خواهد بود.
مالیات‌بردرآمد خود به چند دسته تقسیم می‌شود:
– مالیات‌بردرآمد کشاورزی: شامل افرادی می‌شود که درآمدشان از کشاورزی، دامداری، پرورش زنبورعسل، پرورش ماهی، صیادی و مواردی شبیه به این‌ها است.
– مالیات‌بردرآمد حقوق: این نوع از مالیات برای افراد کارمند و کارگر تنظیم شده است. اگر فرد به‌صورت حقیقی یا حقوقی برای کسی کار کند و حقوق دریافت کند، طبق قانون باید از محل درآمد خود، مالیات پرداخت کند. کارفرما قبل از پرداخت حقوق کارمندان خود، ابتدا میزان مالیات را کم کرده و سپس حقوق کارمند را پرداخت می‌کند. این مبلغ باید توسط کارفرما به دولت پرداخت شود.
– مالیات‌بردرآمد مشاغل: این نوع از مالیات به افرادی تعلق می‌گیرد که شغلی در حوزه پزشکی، تجارت یا خدماتی داشته باشند و بر اساس مقدار درآمد آن‌ها خواهد بود. میزان درآمد را خود افراد در اظهارنامه مالیاتی قید خواهند کرد.
– مالیات‌بردرآمد اتفاقی: درآمد اتفاقی یعنی درآمدی که یک‌بار و به‌صورت غیرمنتظره برای فرد پیش‌آمده است؛ مثلاً دریافت جایزه یا رسیدن زمین به کسی. به تمام درآمدی که فرد از این راه به دست خواهد آورد، مالیات تعلق می‌گیرد.
– مالیات‌بردرآمد املاک: در این نوع از مالیات اگر فردی دارای ملکی باشد که آن را اجاره داده و از طریق آن درآمدزایی می‌کند، باید مالیات آن را پرداخت کند. مالیات‌بردرآمد ملک انواع مختلفی دارد که بر اساس میزان درآمد، تعداد واحدهای اجاره داده شده و نوع اجاره متفاوت است.
2-مالیات بر دارایی:
این مالیات به دارایی‌های فرد تعلق می‌گیرد. بر اساس این نوع از مالیات، میزان دارایی فرد محاسبه شده و مطابق با قوانین مالیاتی درصدی از آن به‌عنوان مالیات دارایی کم خواهد شد. مالیات بر دارایی انواع مختلفی دارد:
– مالیات‌برارث: بر اساس قوانین مربوط به ارث، اموالی که فرد از متوفی به ارث می‌برد، مشمول پرداخت مالیات خواهد بود. تمامی ماترک فرد متوفی، اعم از خانه، زمین، خودرو و تمامی اموال منقول و غیرمنقول در داخل یا خارج ایران باید برای تعیین انحصار وراثت معرفی شوند. سپس مقدار مشخصی از این اموال به‌عنوان مالیات‌برارث کسر می‌شود.
– مالیات حق تمبر: به‌منظور رسمی کردن تمامی اسناد و مدارک معتبر، باید روی آن‌ها تمبر چسبانده شود. مالیات حق تمبر در واقع هزینه‌ای است که دولت برای این تمبرها از افراد دریافت می‌کند.
– مالیات‌بردرآمد اشخاص حقوقی: این نوع از مالیات مربوط به شرکت‌هایی می‌شود که از راه‌های مختلف کسب درآمد می‌کنند. این مالیات بر اساس میزان درآمد این مشاغل محاسبه می‌شود و درصدی از این درآمد را شامل می‌شود.
2)مالیات غیرمستقیم: این نوع از مالیات به‌گونه‌ای تنظیم شده است که از تمامی افراد یک کشور دریافت شود اما دریافت آن به‌وضوح مالیات مستقیم نیست. در واقع هنگام خرید کالا، مبلغی بابت آن از خریدار اخذ می‌شود.
انواع مالیات غیرمستقیم:
1- مالیات بر واردات: هر کالایی که توسط افراد حقیقی یا حقوقی به کشور وارد شود، مشمول پرداخت مالیات است. دولت این مبلغ را در راستای حمایت از تولید داخلی از واردکنندگان دریافت می‌کند. این نوع از مالیات با عنوان عوارض و حقوق گمرکی شناخته می‌شود.
2-مالیات بر ارزش‌افزوده: یکی از منابع مهم درآمد دولت‌ها، درآمدهای مالیاتی ناشی از مالیات بر ارزش‌افزوده است. در حقیقت مالیات بر ارزش‌افزوده آن دسته از مالیات است که در طول فرایند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهایی، مرحله‌به‌مرحله اخذ می‌شود. مالیات بر ارزش‌افزوده برای فرایند مصرف طراحی شده است. مصرف‌کنندگان آن را در زمان خرید خود می‌پردازند و در نهایت این نوع از مالیات توسط فروشندگان جمع‌آوری می‌شود و در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌گیرد.
چه افراد یا سازمان‌هایی باید مالیات پرداخت کنند؟
تا اینجا به مفهوم مالیات و انواع آن پرداختیم. اکنون نوبت آن رسیده است که این نکته را مطرح کنیم که مشمولین پرداخت مالیات در ایران چه کسانی هستند. تقریباً تمام افراد مالیات غیرمستقیم را می‌پردازند؛ چراکه همه به‌نوعی در حال خرید کالاهای مختلف هستند. اما در مورد مالیات مستقیم ماجرا متفاوت است. بر اساس ماده یک قانون مالیات مستقیم، افراد و بنگاه‌های زیر موظف به پرداخت مالیات هستند:
- تمامی مالکین حقیقی یا حقوقی که در ایران دارای ملک هستند.
- هر شخص ایرانی حقیقی که خارج از ایران سکونت دارد؛ اما داخل کشور، املاک دارد.
- هر شخص ایرانی حقیقی که در ایران سکونت دارد، در مورد درآمدهای داخل و خارج از ایران مشمول پرداخت این مبلغ است.
- هر شخص حقوقی ایرانی هم در مورد درآمدهای داخل و خارج از ایران باید مالیات پرداخت کند.
- هر شخص غیرایرانی، چه حقیقی، چه حقوقی برای درآمدهایی که داخل ایران کسب می‌کند، باید مالیات بپردازد.
- اشخاص غیرایرانی بابت واگذاری فیلم‌های سینمایی، دادن تعلیمات یا کمک‌های فنی به افراد داخل ایران، باید مالیات پرداخت کنند.
معافیت مالیاتی چیست؟
معافیت مالیاتی را می‌توان خروج قانونی و موقت از این نوع پرداخت تعریف کرد؛ این خروج در راستای سیاست‌های حمایتی حاکمان از مردم صورت می‌گیرد. به‌عنوان نمونه، دولت در ایران برای تشویق افراد به سرمایه‌گذاری و تولید کالاهای دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان را از مالیات معاف کرده است.
در کشورهای توسعه‌یافته مفهومی با عنوان «تعطیلی مالیاتی» یا معافیت موقت مالیاتی مطرح می‌شود که بر اساس آن به مدت چند سال به صنایع جدید و نوپا جهت مهیا نمودن پیشرفت و توسعه، مهلتی برای عدم پرداخت مالیات داده می‌شود.
فرار مالیاتی چیست؟
فرار مالیاتی به تلاش‌های قانونی و غیرقانونی برای عدم پرداخت مالیات گفته می‌شود و یا اینکه ترفندهایی به کار گرفته می‌شود تا مالیات کمتر از مقدار تعیین‌شده پرداخت شود. در کل هرگونه اقدامی که باعث شود فرد از پرداخت مالیات قانونی سرباز زند جرم محسوب می‌شود و به لحاظ قانونی باید مجازات شود.
فرار مالیاتی برای شخص یا شرکت، مجازات متفاوتی دارد. اگر اشخاص عادی که مجاز به پرداخت مالیات هستند آن را پرداخت نکنند، مشمول حبس بیش از شش ماه تا دو سال خواهند شد. علاوه بر حبس بر اساس قانون مقداری نیز باید جزای نقدی بپردازند. این‌گونه اشخاص از حقوق اجتماعی به مدت شش ماه تا پنج سال محروم می‌شوند و این محکومیت قطعی در رسانه‌ها نیز منتشر خواهد شد. علاوه بر این، افراد ملزم به پرداخت مالیات و حتی جریمه نقدی نیز خواهند شد.
اما اگر شرکت‌ها یا مؤسسات مرتکب جرم فرار مالیاتی شوند از یک یا چند فعالی شغلی به مدت شش ماه تا دو سال محروم می‌شوند. همچنین این شرکت‌ها نمی‌توانند بعضی از اسناد تجاری را نظیر چک و سفته صادر کنند. در شرکت‌ها اگر مدیرعامل، کارمند و یا هر شخص دیگری این جرم را مرتکب شود مشمول مجازات جداگانه هم خواهد شد.
کلام آخر
هر فرد یا شرکت با پرداخت مالیات به دولت در بهبود عملکرد اقتصادی کشور کمک خواهد کرد. فرارکردن از پرداخت مالیات، به‌مرور ضرری کلی برای کل جامعه در پی خواهد داشت. همچنین اگر افراد و مجموعه‌هایی با درآمد کلان از پرداخت این مبلغ خودداری کنند، قشر کم‌درآمد جامعه فشار اقتصادی بیشتری را متحمل خواهد شد. دانستن قوانین مالیاتی برای تمامی افراد جامعه ضروری است. با پیچیده‌تر شدن قوانین، به‌خصوص قوانین مربوط به مالیات شرکت‌ها و افراد حقوقی، نیاز به استفاده از خدمات شرکت‌هایی که مشاوره مالی ارائه می‌کنند، بیشتر از گذشته مطرح شده است.
