سقف قیمتی نفت خام روسیه، که کشورهای گروه هفت (G7) مدتی است در واکنش به جنگ روسیه در اوکراین وعده آن را می‌دادند، سرانجام در حال تبدیل‌شدن به واقعیت است. هفته گذشته، دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری ایالات متحده (OFAC) تصمیمی را برای پیگیری سقف، همراه با راهنمایی دقیق برای بازیگران بازار منتشر کرد. در روز جمعه پس از یک دوره طولانی چانه زنی سفرای اتحادیه اروپا، طبق گزارش‌ها سقف ثابت اولیه 60 دلار در هر بشکه را امضا کردند. سایر اعضای شرکت‌کننده در سقف‌گذاری قیمت نیز باید در روزهای آینده امضا کنند.
هنگامی‌که ما برای اولین بار به بحث اعمال سقف قیمتی بر نفت روسیه در ماه ژوئن دقت کنید، وزارت خزانه‌داری آمریکا یک طرفدار قوی بود، اما اتحادیه اروپا در این مورد تردید داشت ولی تا اکتبر، اتحادیه اروپا به یک مدافع قوی تبدیل‌شده و در بسته هشتم تحریم‌های خود، وعده اجرای سقف را قبل از اجرایی شدن ممنوعیت اتحادیه اروپا برای واردات نفت روسیه از طریق دریا در 5 دسامبر گنجانده بود. یک گروه ارشد آمریکایی دو هفته پیش در بروکسل برای حل مشکل اعمال سقف قیمتی حاضر بودند. بحث بر سر میزان سقف قیمتی بر نفت خام روسیه بسیار بالاگرفته بود. قراردادهای مربوط به محموله‌هایی که بعد از 5 دسامبر وارد می‌شوند قبلاً امضاشده است و گمان می‌شود که این سقف فقط برای محموله‌هایی اعمال می‌شود که پس از این تاریخ بارگیری شده‌اند. با شروع اجرای سقف قیمت، ما به سه سؤال مهم باید پاسخ دهیم. اولین سؤالی که باید به آن پاسخ داده شود این است که این طرح چگونه کار می‌کند. سؤال دوم این است که طرح چه تأثیری بر بازار جهانی نفت خواهد داشت و سؤال آخر که در مورد مهم‌ترین هدف این طرح است این است که اعمال سقف قیمتی چه تأثیری بر اقتصاد روسیه خواهد داشت.
طریقه اعمال سقف قیمتی بر نفت خام روسیه
این سقف، شرکت‌های کشورهای شرکت‌کننده را از ارائه خدمات حمل‌ونقل، بیمه و سایر خدمات ازجمله تجارت و دلالی برای محموله‌های نفت خام روسیه که بالاتر از قیمت 60 دلار به ازای هر بشکه معامله شوند، بازمی‌دارد. در عمل، وظیفه ارائه دهندگان خدمات این خواهد بود که از مشتریان خود مبنی بر اینکه آن‌ها باقیمتی مطابق با سقف خرید کرده‌اند، مدرک بخواهند. راهنمایی OFAC نشان می‌دهد که شرکت‌های حمل‌ونقل و بیمه ممکن است اطلاعات کاملی در مورد میزان پرداخت مشتریان خود برای هر محموله نداشته باشند. از آن‌ها می‌خواهد تا گواهی‌هایی را درخواست کنند که سقف از طریق مفاد قرارداد رعایت شده است. شرکت‌هایی که این موارد را درخواست می کنند به احتمال زیاد با اقدامات اجرایی مواجه نمی شوند. این رویکرد به OFAC و همتایان آن این اختیار را می دهد که هر کسی را که ممکن است در یک گواهی دروغ گفته باشد مورد بازرسی قرار دهد برای مثال با انجام یک تراکنش جداگانه بالاتر از سقف، تحت پیگیری قرار دهند. در حال حاضر، سقف آن چنان که برخی می خواهند پایین نیست. نفت روسیه در حال حاضر با تخفیف حدود شصت و نه دلار در هر بشکه در مقایسه با هشتاد و شش دلار برای نفت خام برنت معامله می شود.
برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای سقف بسیار پایین‌تری تلاش می‌کردند سقفی که توانایی روسیه برای کسب سود را از بین می‌برد. آن‌ها از شصت‌وپنج تا هفتاد دلار پیشنهادی به سطح نهایی شصت دلار رسیدند. حتی این میزان سقف قیمتی برای ایجاد نگرانی در مورد اجرای آن از سوی خزانه‌داری ایالات‌متحده آمریکا کافی بود.
با شصت دلار، روسیه همچنان سود زیادی خواهد داشت. خریداران چینی و هندی که به‌نوعی این اقدام سقف گذاری قیمت برای تأثیرگذاری بر خرید آن‌ها طراحی‌شده است، به‌سادگی از سقف در تاکتیک‌های مذاکره خود استفاده می‌کنند. وقتی ریسک‌ها پایین باشد، دور زدن شرکت‌های غربی (به‌ویژه اروپایی) در بازارهای حمل‌ونقل و بیمه ارزش نخواهد داشت. اگر چنین بود، ایران و ونزوئلا در سال‌های اخیر کار آسان‌تری برای صادرات نفت خود داشتند. البته همچنان فرصت‌هایی برای دور زدن وجود خواهد داشت، به‌خصوص اگر اختلاف قیمت بین نفت خام اورال ساخت روسیه و نفت خام برنت افزایش یابد. تاریخ نشان داده است که صنعت کشتیرانی ممکن است مبدأ محموله خود را نادرست معرفی کند یا مبهم کند. در همین حال، معافیت‌ها برای قطعات خاصی از مجتمع تولید روسیه (به‌ویژه پروژه ساخالین-2، که بودجه بخش بزرگی از آن توسط ژاپن تأمین می‌شد) نشان می‌دهد که بشکه‌های نفت روسی بدون سقف قیمتی همچنان در بازار شناور خواهند بود. این سقف به‌طور کامل به ترکیب‌هایی که شامل نفت خام روسیه می‌شود نمی‌پردازد، و این نشان می‌دهد که ممکن است فرصت‌های بیشتری برای مانور دادن به بشکه‌های روسیه از طریق محصولات پالایش‌شده یا نیمه پالایش‌شده وجود داشته باشد. درنهایت، با توجه به تیرگی بازار، برای کشورهایی که سقف را اعمال می‌کنند، ردیابی واقعی قیمت پرداخت‌شده دشوار خواهد بود. مسئولیت اصلی رعایت این قوانین بر عهده دلالان و بازرگانان غیرقانونی محصولات نفتی روسیه است. آزمون حیاتی دوام این طرح در اجرای سقف زمانی که نقض ناگزیر رخ می‌دهد نهفته است. OFAC متقلبان را با عواقبی تهدید کرده است، اما اقدام علیه آن‌ها ممکن است مشارکت سایر شرکت‌کنندگان در طرح را کاهش دهد و اهداف سیاست دوگانه حفظ محصول روسیه در بازار اما کاهش درآمد برای مسکو را تضعیف کند.
تأثیر جهانی اعمال سقف قیمتی بر نفت خام روسیه
واشنگتن، بروکسل و سایر پایتخت‌ها آیا شاهد کاهش درآمد صادراتی روسیه بدون افزایش بیش‌ازحد قیمت‌ها در پمپ بنزینها خواهند بود یا خیر؟ این سؤالی است که اعمال کنندگان این طرح با آن قضاوت خواهند شد. تا زمانی که این دو شرط برآورده شود، مهم نیست که سقف قیمتی عامل تعیین‌کننده است یا نه. در حال حاضر، سقف به میزان قابل‌توجهی کمتر از قیمت نفت خام روسیه نیست، بنابراین مشخص نیست که مسکو چگونه پاسخ خواهد داد. درواقع، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به‌تازگی افزایش تولید را تأیید کرده است. با فرض اینکه عرضه بیشتر روسیه در بازار باقی بماند، تأثیر آن بر قیمت‌ها اندک خواهد بود. اگر قیمت‌های جهانی افزایش یابد و سقف قیمتی، روسیه را مجبور به پذیرش تخفیف حتی بیشتر کند، انتظار داریم مسکو با فروش کمتر پاسخ دهد. سؤال اساسی این است که این مقدار فروش کمتر، چقدر است یا آیا عرضه بیشتر روسیه به‌طور موقت در دسترس نخواهد بود؟ قیمت‌ها نسبت به اوج خود در ماه جولای بسیار کاهش‌یافته است. این عمدتاً به دلیل ریسک رکود G7 است، اما این نیز درست است که تعامل دولت‌هایی که پشت سقف قیمتی قرار دارند، به فعالان بازار اطمینان داده است. ترس بیشتر تحلیل گران این است که پیچیدگی‌های اضافه این طرح تنش را در بازار نفت خام افزایش دهد و منجر به قیمت‌های بالاتر شود. بااین‌حال، در صورت افزایش قیمت‌ها، اعمال سقف نیز دشوارتر می‌شود. بین سقف شصت دلاری و قیمت برنت هشتادوشش دلاری، ممکن است ارزش ریسک جریمه شدن را نداشته باشد و به‌هرحال درآمد روسیه نسبت به سال 2022 کاهش خواهد یافت. اما وسوسه خرید نفت خام روسیه باقیمت بازار افزایش خواهد یافت. درحالی‌که دولت‌های جی 7 به این نتیجه رسیدند که سقف شناور بسیار پیچیده است، کشورهای شرکت‌کننده همیشه می‌توانند توسط کمیته سقف ثابت را تغییر دهند. اگر دولت‌های G7 معتقد باشند که اجرای این قانون کارآمد است، ممکن است سقف را کاهش داده یا حتی آن را افزایش دهند.
تأثیر اعمال سقف قیمتی بر اقتصاد روسیه
درآمدهای صادراتی روسیه از سه‌ماهه دوم سال 2022 به دلیل کاهش قیمت نفت و حجم کمتر گاز فروخته‌شده کاهش‌یافته است. عامل دوم یعنی حجم کمتر، تا حدی به دلیل تصمیم روسیه برای کاهش جریان گاز به اروپا است. درنتیجه، دولت روسیه در حال حاضر برای تأمین هزینه‌های فزاینده جنگ خود در اوکراین و مخارج روزانه که برخی از آن‌ها تحت تأثیر تورم است مبارزه می‌کند. آخرین بودجه، کمبود و کسری را در سال 2022 و برای سه سال آینده پیش‌بینی می‌کند. در ابتدا قرار بود این شکاف با انتقال از صندوق رفاه ملی که هرساله بخشی از درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز را دریافت می‌کند، پر شود. اما اکنون دولت به استقراض در بازارهای داخلی روی آورده است. چشم‌انداز قطعاً تیره‌وتار است. شاید بتوان گفت که روسیه به درآمد نفتی خود نیاز دارد و به همین دلیل به فروش خود ادامه خواهد داد، حتی اگر سقف محدودتر ازآنچه در ابتدا باشد، محدودتر شود.
